MAKALELER / YER ELMASI VE YETİŞTİRİLMESİ
Yeraltındaki yumruları ekim-nisan ayları arasında topraktan sökülerek kış sebzesi olarak yenilen Yerelması Bileşikgiller familyasındandır. Anayurdu Amerika kıtası ve özellikle Kanada olan bu çokyıllık dayanıklı otsu bitki 17. yüzyılda Avrupa'ya getirilmiş ve oradan dünyaya yayılmıştır. 15-2 m. kadar boylanabilen yerelması bitkisi ayçiçeğine benzer; ama yaprak ve çiçekleri daha küçüktür. Yazın açan sarı çiçekleri iri papatyaları andırır.
Bitkinin topraküstü kesimleri hayvanlara yedirilir. Bizim için önemli olan ve hafif topraksı kokmakla birlikte tadı biraz enginara benzeyen yumru köksaplarıdır. Bej kahverengi ya da bazen pembe-turuncu renkli olan bu yumrular dış görünüş yönünden patatese benzer ancak patates kadar düzgün yapılı değildir.
Yerelması yumrularından mayalandırılarak alkol elde edilebilir. Türk mutfağında yerelmasının en makbul yemeği zeytinyağlı olarak pişirilmekte ayrıca kış türlülerine de yerelması katılmaktadır.
BESİN DEĞERLERİ
Yerelması yumruları büyük oranda inülin adlı madde ile meyve şekeri (glikoz) içerir. Bu nedenle tatlı bir lezzeti vardır ve çok besleyicidir. Nişasta içermediğinden kalorisi pek düşüktür.
SAĞLIĞIMIZA YARARLARI
Yukarıda sayılan kimisi önemli besin değerlerinin yanı sıra yerelması;
o Emzikli annelerde süt gelişini artırır.
o İdrar söktürücüdür. Böbreklerin çalışmasını hızlandırır.
o Safra kesesini etkileyerek safra özsuyu gelişini artırır.
o Müşkil etkisi vardır.
o Cildi güzelleştirir.
o Cinsel gücü artırma (afrodizyak) etkisi bulunduğu ileri sürülmektedir.
o Bedenin direncini artırırken kan şekerini yükseltmediği için şeker hastalarına her zaman tavsiye edilen bir besindir.
BİTKİSİNİN YETİŞTİRİLMESİ
İklim isteği: Yerelması bitkisi iklim konusunda hiç de seçici değildir. Her türlü iklimde kolaylıkla yetişebilir.
Toprak isteği: Toprak konusunda da seçici olmayan yerelması bitkisi zayıf nitelikli topraklarda bile yetişir. Bitkinin bu konuda tek isteği toprağın kış mevsiminde uzun süreler su tutmamasıdır. Sonbaharda 30 cm. aralıklarla ve 10-15 cm. kadar derine bıçakla dörde bölünerek ekilen yerelması yumruları zamanla ekildiği toprağı sarar ve çevresine yayılır. Bitkinin ekiminden 40-50 hafta kadar sonra yeni yumrular ürün olarak sökülse de toprakta kalan minik yumrulardan sonraki mevsimde yeni yerelması bitkileri türer. Ekildiği toprağı yerelmasından kurtarmak güçtür.
Sulama: Yerelması bitkisi yalnızca havalar çok kurak gittiğinde ve makul oranda sulanır. Bitkiden iyi ürün almak için yazın açan sarı çiçekleri koparılmalıdır.
Gübreleme: Bitki ekilirken kazılan toprağına bir miktar fosforlu gübre konulur. Ara sıra biraz hayvan gübresi verilirse bitkiden bol verim alınır.
Toprak işleme: Mayıs ayı başında bitkinin çevresi çapalanarak patateste olduğu gibi kabartılmalı bitkinin etrafına tepe şeklinde toprak yığılarak boğaz doldurma işlemi yapılmalıdır.
Hasat (Derim): Yerelması bitkisi ağustos -eylül aylarında pek gösterişli çiçekler açar. Bundan bir süre sonra bitkinin toprak üstü kısımları çürümeye başlar. Bitkinin hasadına genellikle ekim ayında başlanır. Hasat işlemine geçmeden önce birkaç ocağı çapalanıp açılarak yumrular kontrol edilir.
Yerelmalarının istenen niteliğe ulaştığı görülünce topraküstü kısımları tümüyle kesilerek bahçe iyice temizlenir. Daha sonra çapayla ocaklar kazılarak yumrular toprak üzerine çıkarılır. İyice yıkanan yumrular çuvallara konularak hasat gerçekleştirilmiş olur.
Zararlılarıyla mücadele: Yerelması bitkisinin hastalığı ve zararlısı yok gibidir. Yalnızca seyrek de olsa bitkiye dadanan sümüklüböceklerle uygun tarım koruma ilaçları kullanılarak mücadele edilmelidir.
HAMMADDELER ANSİKLOPEDİSİ
