|
|
MAKALELER / MADENİ YAĞ KATKILARI - MADENİ YAĞ ANSİKLOPEDİSİ
MADENI YAĞ İMALATI:
Tanım:
Madeni yağlar; değişik viskozitedeki baz yağlar ve bu baz yağlara katılan, aşınmayı, paslanmayı, köpürmeyi ve oksitlenmeyi önleyici, vizkozite ayarlayıcı, dispersiyon ve basınca dayanıklılık gibi fiziksel ve kimyasal özellikler kazandırıcı çeşitli katıklar ile harmanlaması ve muhtelif ambalajlara doldurulması işlemine tabi tutulmak suretiyle imal edilirler.
Ayrıca, petrol esaslı olmayan ve kimyasal sentez yöntemleriyle elde edilen sentetik yağlar da, sağladığı üstün kimyasal ve fiziksel özellikleri nedeniyle madeni yağ imalatında kullanılmaktadır.
Madeni yağlar ;
Genellikle;
• Otomotiv yağları; (motor yağları, dişli, rulman ve yatak yağları, transmisyon yağları, makine yağları, gresler, tam sentetik yağlar, vb.)
• Endüstriyel yağlar; (ısıl işlem yağları, metal, deri ve tekstil işleme yağları, hidrolik yağlar, şanzıman ve kızak yağları, pas önleyici ve çözücü müstahzar yağlar, tam sentetik endüstriyel yağlar,vb.) olarak sınıflandırılırlar.
Katıklar :
Yağlara, istenen bazı özellikleri kazandırmak, mevcut özelliklerini geliştirmek, istenmeyen bazı özelliklerini minimuma indirmek veya yok etmek amacıyla katılan ve bu suretle elde edilen yağlayıcıların kimyasal yapısının ve fiziksel özelliklerinin, üründen istenen seviyeye gelmesini sağlayan maddelere, “katık” denir.
Bir yağa, yukarıda açıklanan evsafı kazandırmak için bir veya birkaç katık birlikte kullanılabilir.
İşyerinde “kurulu” bulunması gereken Makine ve Tesisat ile iş gücü:
a)Hammadde Tankları:
Ölçü birimi M³ olarak alınacak, silindirik metal tanklarda çap, diğer tiplerde taban ölçüleri ve yükseklikleri, tetkik esnasında fiilen tespit edilerek kapasite raporuna yazılacaktır
b) Mamul Tankları,
Ölçü birimi M³ olarak alınacak, silindirik metal tanklarda çap, diğer tiplerde taban ölçüleri ve yükseklikler, tetkik esnasında fiilen tespit edilerek kapasite raporuna yazılacaktır.
c) Harmanlama Kazanları (Üretim Tankları) :
Ölçü birimi M³ olarak alınacak, silindirik metal tanklarda çap, diğer tiplerde tabanı ölçüleri ve yükseklikler, tetkik esnasında fiilen tespit edilerek kapasite raporuna yazılacak ve bu kazanlar, karıştırılıcılı, ısıtma serpantinli ve topraklanması yapılmış olacaktır.
d) Otomatik yeya yarı otomatik dolum makineleri:
e) Sirkülasyon veya basma Pompaları:
Boru bağlantıları yapılmış ve yeterli sayıda olacaktır.
f) Fork Lift, transpalet, vinç, vb. nakil araçları,
g) Laboratuvar ve Test Cihazları:
Bu cihazlar, yoğunluk, viskozite test cihazı (40 ºC - 100 ºC ölçme yapabilen), toplam asit numarası, köpük karakteristiği, akma noktası ve parlama noktası tayin cihazı, vb., test ve tayin yapan diğer cihazlardır.
ğ) Kantarlar ve teraziler :
i) Isıtma Sistemi :
Buhar kazanlı, kızgın yağ kazanlı, elektrikli ısıtmalı, brülörlü), (k/cal veya m²’si belirtilecektir.
ı) Stok sahası:
Ham madde, mamul madde, Ambalaj kapları için, yeterli düzeyde olacaktır.
j) İşçiler :
Yeterli sayıda ve düzeyde olacaktır
Kapasite Hesaplanması :
I-Harmanlama Kapasitesi:
-
Madeni yağ harmanlaması yapan tesislerde kapasite tespit edilirken, bu kritere göre tesiste bulunması gerekli makine ve tesisatın, iş yerinde kurulu ve çalışmaya hazır veya çalışır durumda olmasının yanında, en az baz yağ cins sayısı kadar ve harmanlama kazanlarının toplam hacminin en az iki katı hacminde stok tankı bulunmasına, ayrıca, baz yağlar rafineriden deniz ve kara tankerleri ile taşındığından tanker hacimleri ile baz yağ stok tanklarının hacimleri arasındaki orana ve bu yağların stok tanklarına aktarma sürelerinin imalatın devamlılığı için yeterli olup olmadığı hususuna dikkat edilir.
-
Bu hususlar çerçevesinde, imalatın devamlılığı yeterli görülen işyerlerinde yağ harmanlama kazanları için kapasite, günde (8 saatte) ve 1 şarj üzerinden aşağıdaki formüle göre hesaplanır.
-
K= V (M³) x 0.80 x d (gr/cm³) x 300 gün x R x 1000 = Kg/Yıl
Bu formüldeki;
K= Kapasiteyi,
d =Yoğunluğu, 0.90 cm3
% 80= Kazan Faydalı Hacmini,
R= Randıman faktörünü, (% 50 – 80)
ifade eder.
Yukarıda belirtilen şartların (hammadde temini, stok tanklarının hacmi, üretim ve stok sahaları) yeterliliği açısından imalatın devamlılığı sağlanamayan işyerlerinde kapasite hesabı yapılırken randıman faktörü (R) % 50 ye kadar düşürülebilir.
-
NOTLAR:
1- Ayrıca harmanlama işlemleri için en uygun ve verimli olan tank hacimleri 5 – 10 – 15 M³ dür. yüksek hacimli harmanlama tanklarında işlem süreçlerinin daha uzun süreceği, ürün randımanının ve kalitenin düşük olacağı değerlendirmeleri dikkate alındığında 20 M³’den daha büyük kazanların hammadde veya mamulün stoklanması amacıyla kullanılabileceği, imalat yapılsa dahi kazan faydalı hacminin ve randıman faktörünün düşük alınması gerekeceği değerlendirilmekte ve eksper heyetinin kapasite hesaplamalarında bu durumu dikkate almaları gerekli görülmektedir.
2- Ancak son yıllarda madeni yağ harmanlaması yapılan tesislerde hava ile karıştırma yöntemi de görülmektedir. Hava karıştırmalı tankların kapasite hesaplamaları da günde tek şarj üzerinden yapılır. Kullanılan kompresörün yeter güçte olması ve bu proseslerde azami tank hacminin en fazla 20 m3 olması ve tesisin yukarıda sayılan şartları sağlaması öngörülmektedir.
3- Stok tanklarının hesabı şu şekilde yapılır ;
K(Stok)= V (M³) x 0.80 x d (gr/cm³) x (300 gün) x R x 1000 = Kg/Yıl
I- Dolum Makineleri Kapasitesi :
-
Eksper heyetince, işletmenin işyerinde, mamullerini fiilen doldurduğu ambalaj cinsleri tespit edilerek, dolduruldukları ürün cinsleri oranlara ayrılır ve ambalaj kapasitesi bu oranlara göre ayrı, ayrı hesap edilir.
K (Ambalaj)= Adet/Saat (Kutu, şişe, varil, bidon, vb ambalaj kapları için) x 8 x 300 x R = Adet/Yıl.
Randıman faktörü; Otomatik Makinelerde % 80, Yarı Otomatik Makinelerde % 60, olarak alınır.
Ambalaj kaplarının her cins için bir adedinin aldığı net madeni yağ miktarından hareketle yıllık toplam üretim tonajı bulunur.
-
-
II- Darboğaz Hesaplanması :
-
Tesisin kapasitesi, hesaplanan harmanlama kapasitesi ile depolama ve dolum kapasitesi, mukayese edilerek tespit edilir.
IV- Kapasite tespitinde uyulması gereken diğer hususlar:
1- Ham ve yardımcı madde stoklama, tahmil ve tahliye işlemleriyle mamul stoklama ve sevk imkânlarının yeterliliği veya yetersizliği ve benzeri diğer hususlara dair gözlemlere dayanılarak, randıman faktörü, % 50 ila 80 arasında uygulanacaktır.
2- Bu kriterde belirtilen yöntemlere göre bulunan kapasite miktarını geçmeyecek şekilde, firmaların kendi imalat programları da kapasiteye esas alınabilir.
Hammadde Hesabı:
Baz yağlar; spindle oil, light neutral oil, heavy neutral oil, bright stock oil gibi parafinik yağlar, spindle extract gibi aromatik yağlar veya naftanik baz yağlar veya bu baz yağlara muadil olarak üretilen başka isimli veya vasıflı baz yağlardır.
Kapasite Raporlarında bu yağların ticari isimleri kesinlikle kullanılmayacak, sadece yukarıda belirtilen kimyasal adları yazılacaktır.
İhtiyaç maddeleri hesaplanırken,“Ham madde” olarak kullanılacak “Baz yağ” ve “Katıklar”ın miktarları yıllık kapasitenin tamamını geçmeyecek şekilde (üretilebileceği hesaplanan) madeni yağ cinsine ve vizkozite değerlerine göre belirlenir. Üretilen madeni yağ çeşitleri tespiti edildikten sonra, her bir üründeki ihtiyaç maddelerinin dağılımı ayrı ayrı hesaplama ile gösterilir.
İşyerinde hangi tür ürün üretildiği, bu üretimde kullanılmış olan baz yağ ile katıkların ve diğer katkı maddelerinin kullanılma oranları veya miktarları, fiili imalat ve sarfiyat göz önüne alınarak firmaların resmi kayıt ve belgelerinden tespit edilir ve hammadde hesapları, aşağıda verilen formülasyonlar ve oranlar dahilinde yapılır.
Ancak firmanın üretimle ilgili özel formülleri varsa, ürün dağılımı ve hammadde isim ve oranları, bu formüller yerine, kendi belgelerinden tespit edildiği şekilde değerlendirilir. Ancak, bu tespitte kullanıldığı görülen kimyasal katkı oranları, formüllerde belirlenen oranları geçemez.
Yeni üretime geçenlerde ise, üretim ve ihtiyaçlar, aşağıda verilen formül sınırları dahilinde, firma reçetesine göre, belirlenir. Ancak kullanılan kimyasal katkı oranları, bu formüllerde belirtilen oranları geçemez.
İçinde White Spirit vb. solventlerin kullanıldığı pas ve korozyon önleyici ve çözücü müstahzar yağlar, kalıp ayırıcılar, benzin ve mazot katığı gibi imalatlarda, kapasiteye bağlı hammadde hesaplamalarında firmanın belgeleyeceği fiili hammadde sarfiyatları (ki, bu sarfiyata, gerekli görülürse, son üç yıllık fiili üretim miktarının en yükseğine, ilgili firmanın geçmiş yıllarda gösterdiği inkişaf durumuna göre, % 10 - 25 gelişme payı ilave edilebilir.) ile satışları da gözönüne alınır.
Aynı zamanda bu bölüm için bağımsız bir laboratuardan alınan (Tübitak, Pal, vb.) ve piyasada satılan mamullerin bileşimini –en azından solvent oranını- gösteren analiz raporlarının ibrazı istenebilir.
Bu tür ürünlerin toplam imalat içerisindeki payı ise %15’i geçemez.
Madeni Yağ ve Müstahzarları formülleri:
Motor Yağları :
Baz yağlar ve katkılar
Spindle oil : % 0 - 35
Light neutral : % 20 - 80
Heavy neutral : % 10 - 20
Bright stock : % 0 - 15
Katkı maddeleri : % 1 - 20
Sanayi Yağları: (Endüstriyel Yağlar)
Baz yağlar ve katkılar):
Light neutral : % 20 - 70
Heavy neutral : % 20 - 80
Spindle oil : % 4 - 60
Katkı maddeleri : % 1 – 10
Bright Stock : % 5-10 sanayi dişli yağlarında kullanılır.
Yağlama yağları:
(Özel yağlar, bıçkı yağları, müstahzarlar, cıvata, somun gevşetme müstahzarları, vb.)
BazYağlar ve katkılar):
Spindle oil, Spindle extract : % 15 -70
Light neutral, light extract : % 0 - 80
Heavy neutral, heavy extract : % 0 - 50
Bright stock : % 0 -20
Katkı maddesi, soğutma yağı : % 4 -40
Yarı sentetik ve sentetik motor yağları:
Baz Yağlar ve katkılar
Spindle oil : % 0 - 35
Light neutral : % 20 - 80
Heavy neutral : % 0 - 30
Polialfa olein (PAO) ve Grup III baz yağlar : % 4 - 80
Katkı Maddeleri : % 4 – 50
Pas ve korozyon önleyici ve çözücü müstahzar yağlar, Kalıp ayırıcılar:
White Spirit ürünü yoğun olarak korozyon koruyucu ürünlerinde kullanılmakta ise de, bazı kalıp ayırıcılarında da kullanılabilmektedir. Burada White Spirit’in görevi, istenilen koruma süresine göre katıkları homojen olarak ve düz bir film oluşturacak şekilde parçanın üzerine yaymaktır, çok uçucu bir malzeme olduğundan daha sonra yüzeyden kolayca uçmaktadır. Geriye koruyucu filmi oluşturan katıklar kalmaktadır.
-
Bu imalatlarda muhtelif baz yağlar, wakslar, katkı maddeleri ve % 10 – 15 oranında solventler ve/veya soğutma yağı (soğuk işlem yağı) kullanılır.
-
Bu ürünlere ait kapasite hesaplamaları, yukarıda yer alan bilgiler çerçevesinde ve firmanın fiili üretim reçetesi dikkate alınarak yapılır.
-
Katıklar üretimi:
Benzin ve Mazot katığı üretimi:
Temizleme, koruma, bakım ve yakıt ekonomisi sağlayan bu katıklarda, performansı negatif etkilemeyecek çözücüler kullanılır. Genel olarak mazot katığında gazyağı, soğutma yağı veya white Spirit kullanılmaktadır.
a-Benzin katığı formülü;
Spindle oil : % 40 - 90
Solventler(Heksan), soğuk işlem yağı : % 5 - 25
Katkı maddeleri : % 1 - 20
b-Mazot katığı formülü;
Light neutral : % 40 - 80
Spindle oil : % 40 - 80
Solventler (White Spirit, soğuk işlem yağı) : % 5 - 40
Katkı maddeleri : % 1 - 20
Gres yağı üretimi :
Madeni yağ üreten tesislerde aynı zamanda gres yağları, müstahzar yağlayıcılar, antifrizler, vb. diğer mamuller de üretildiği takdirde, makine ve tesisatın ayrı, ayrı gösterilmesi gerekir. Isıtma tertibatı bulunan reaktörlerde imal edilebilen gres yağları, ürün yapısı ve üretim tekniği açısından farklı bir proses olduğundan kendine has makine ve tesisatının olması (ayrı bir bölüm) gerektirir. Gres yağı imalatında gres yağı reaktörü ile birlikte hammadde ve dolum kazanları ile birlikte değirmenli dolum ünitesi olması da gereklidir.
Kullanılan Hammaddeler aşağıda gösterilmiştir;
Heavy neutral
Light ekstract, spindle ekstract, heavy ekstract
Bright stock
Stearik asit
Metal hidroksitleri
Diğer katıklar(don yağı, kireç, vb.)
2) ATIK MADENI YAGLARIN ARITILMASI (Geri Kazanma Islemi):
Atık madeni yağların, sintine yağların ve benzeri atıkların arıtılmasında, yukarıda belirtilen makine ve tesisatın yanı sıra filtre sistemlerinin de tesiste bulunması, şarttır.Atık-madeni yağların geri kazanılması işleminin ilk aşaması, atık yağın temin edildiği yere göre ihtiva ettiği yağlı atığın nevine bağlı olarak ayrı stoklama ve/veya dinlendirme tanklarında belirli süre bekletildikten sonra dekante edilmesi sonucu içindeki su ve tortunun ayrılmasıdır.
-
Sonraki aşamalar; ısıtmalı kazanlarda kaynatılarak içinde kalan suyundan arındırma, ağartma toprağı ile muamele etme ve filtre preslerden süzme aşamalarıdır. Sonuçta elde edilen bu tür madeni yağlar; gerekli katkıların ilavesiyle takviye olunarak özellikle dişli ve sanayi yağları ile gres yağı imalinde kullanılabilir.
HAMMADDELER ANSİKLOPEDİSİ
|
|
