MAKALELER / DERZ NEDİR - hammaddeler ansiklopedisi
| DERZ, DERZİN YAPISI VE YAPILARDA DERZ |
|
1.DERZ MALZEMELERİ (GEÇİRİMSİZLİK VE DOLGU)
Günümüzde prefabrikasyonun hizla yayildigi ülkemizde prefabrike büyük boy beton cephe panelleri arasindaki derzlerin yapimi, montaja dayali her türlü üretimde oldugu gibi, en kritik islemlerden birini olusturmaktadir. Çünkü bu derzler, strüktürel baglanti ve devamliligi saglamanin yani sira, panellerin boyutsal, sekilsel hatalari ve hareketlerine ragmen iyi bir hava, yagmur, isi, nem, toz ve gürültü yalitma özelligini göstermek ve bu niteligini binanin ömrü boyunca koruyabilmek zorundadir. 0 nedenle; büyük boy iki beton cephe paneli arasindaki derzi kapatarak, sizdirmazligi saglamak üzere geçirimi engelleyici malzemeler (sealant) kullanilmaktadir. Ayrica derzlerde; derz geçirimsizlik (sizdirmazlik) malzemesinin derz içindeki derinligini sinirlamasi, arka yüzünü sekillendirmesi ve destekleyici yatak görevi görmesi için derz dolgu fitilleri (backup material) kullanilmaktadir.Derz malzemeleri çesitli etkenler karsisinda hareket edip çalismaktadirlar. Genelde etken unsurlar, sicaklik farkliliklari nedeniyle malzemenin çesitli derecelerde genlesmeleri veya büzülmeleri, nemin etkisiyle sismeleri ve kurumayla büzülmeleridir. Bunlarin yani sira rüzgar, yer sarsintilari, agir yük gibi mekanik etkenler de malzemelerin deformasyonuna neden olabilmektedirler.Derzlerde; derz yeri, genisligi, derinligi ve iklim kosullarina uygun malzeme kullanilmamasi, uygulamaya yeterince özen gösterilmemesi, deformasyonlarin gerçek degerlerine yakin olarak degerlendirilememesi gibi nedenlerle, derz malzemelerinin bir yüzeyden ayrilmasi halinde (adezyon-yapisma bozuklugu), malzemenin kendi içindeki uzamasi ve sikismasi sonunda kopmasi (kohezyon bozuklugu) ile derz geçirgenlik kazanir. Ayrilma ve kopmanin tam olmamasi halinde bile olusacak hava hareketi veya hava hareketlerine imkan veren bir malzeme kullanilmasi durumunda, kullanilan yalitimin niteligi bozulacak, derz arkasina su geçisi hizlanacak ve isi transferlerine izin vererek, zamanla yogusma meydana gelebilecektir. Dolayisiyla bu bölgedeki hafif bir nemlenme ile havadaki toz ve uçusan parçacilklari daha fazla toplayacak ve çevresine göre daha kirli yüzeyler olusturacaktir. Derz malzemelerinin kendilerinden beklenen performansi gösterebilmeleri için TS 815 ve DiN 4108 e göre su özelliklere sahip olmalari beklenmektedir. Derz malzemeleri;
Bu temel istemlerin disinda özel çalisma kosullarina göre yabanci madde girisine, asinmaya, çentiklenmeye, yangina ve kimyasal maddelere dayaniklilik da beklenebilir.Bu tür malzemeler kullanilmadan önce belirli bir süre bozulmadan saklanabilmeli, betona ve kullaniciya zararli olacak maddelerden arindirilmis olmalidir. Kullanim kolayligi, ise bir diger tercih nedenini olusturmaktadir. Derz sizdirmazlik malzemelerinin derinligi; eger üretici firma tarafindan bildirilmemis ise genel ilke olarak, elastik, elasto-plastik ve bir ölçüye kadar plasto-elastik malzemeler için derz genisliginin yarisi olarak tasarlanir. YAE teknik sartnamesinde ise; 10 mm'ye kadar genislikteki derzlerin doldurma derinliginin genisligine esit olmasi, 10 mm'den genis derzlerde ise yaklasik olarak; 15 mm genislik için; derinligin 10 mm, 20 mm genislik için; 12 mm, 30 mm genislik için; 15 mm, 50 mm genislik için ise 20 mm olmasi hükmü getirilmistir. DiN 18540'da belirlenen panel uzunluguna göre derz malzemelerinin genislik ve derinlik oranlari ise Tablo 1'de verilmistir.
Tablo 1
Derz malzemeleri, yapim biçimine göre iki temel gruba ayrilmaktadir. Bunlar yerinde dökümlü ve ön yapimli (hazir) malzemelerdir. Yerinde dökümlü derz malzemeleri, sivi veya yari sivi durumunda uygulanir. Hazir derz malzemeleri ise, görecegi isleve uygun olarak daha önceden üretildigi fabrikada sekillendirilir.Beton paneller arasinda olusacak derzlerde kullanilabilecek malzemeler niteliklerine göre siniflandirilabilir.
1.1. Beton ve harçlar Bu gruba giren malzemeler, esneklik kabiliyetinin olmamasi ve düsük aderans yetenegi gibi çesitli etkenlerle adezyon ve kohezyon bozuklugu gösterebileceginden, hava ve yagmur sizdirmazligi beklenen prefabrike büyük boy beton paneller arasindaki derzlerde, uygulanmamalidir. Bununla birlikte, beton ve harcin düzgün olmayan yüzeylere sahip olmasindan ötürü, derzlerden suyun hizla akisina mani olacak, panellerle ayni seviyede tasarlanmasi halinde ise, yukarida sayilan nedenlerle zamanla olusacak çatlaklardan ötürü disa dökülerek, yagmur ve derzden sizintisina izin verecektir. O nedenle, beton ve harç dolgularin prefabrike büyük boy betort paneller arasindaki derzlerde kullanimi uygun degildir. Ancak özel katkilarla modifiye edilmis harçlar, küçük boy beton panellerin birlesim yerlerinde kullanilabilir.1.2. Macunlar Uzayip kisalarak hareketlere bir dereceye kadar karsi koyabilen ve çok degisik tipleri olan macunlar, elastik, elasto-plastik ve plastik olmak üzere 4 gruba ayrilabilirler. 1.2.1. Plastik ve plasto-elastik macunlar (mastikler) Plastik derz malzemesi tamamen plastik deformasyona sahip olup, aldigi hali, herhangi bir dis etki olmadigi sürece korur. Örnegin yag esasli malzemeler (mastikler) bu nitelige sahiptir. Diger derz malzemelerine oranla daha ucuz olan mastikler, derz kenarina yapisip derz içinde olusacak % ±3 oranindaki hareketleri karsilarlar . Bir derz malzemesi olarak mastik, zamanla dis hava (özellikle günes isigi) etkisiyle sertlesip, plastikligini dolayisiyla da akiciligini kaybetmesinden ötürü, sadece çok küçük derz hareketlerinin (% ±3) beklendigi yerlerde kullanilmali, açikta kalan yüzeylerin minimum olmasina dikkat edilmeli ve derz yüzeyinden mümkün oldugu kadar içeriye yerlestirilmelidir. Derzlerde; plastik kivamli macunlara istenilen derinligi saglamak için, derz dolgu fitili olarak sikistirilabilir, daire kesitli bir köpükplastik fitil kullanilmalidir. Böylece mastik dolgunun arkasi beslenmis olacagindan, derze konulurken gerekli basinç saglanarak yan yüzeylere iyi bir sekilde yapismasi saglanir. Bunlara ilave olarak, uygulama sirasinda mastigin üçlü yüzeye yapismasi durumunda derz malzemesinde olusacak adezyon bozukluklarinin önlenmesi açisindan kaçinilmalidir. O nedenle, derz sizdirmazlik malzemesi ile dolgu fitili arasina, yapisma önleyici (bag kirici) malzemeler konulmalidir. Genellikle film seridi biçiminde ve Polietilen (PE) esasli bu malzemeler, derzin arka tarafini tamamen kaplamali ve diger yüzeylere yayilmasina izin vermemelidir. Kullanilacak derz dolgu fitilinin derz sizdirmazlik malzemesine yapisma saglamayan türünün seçilmesi halinde ise bu malzeme, ayni zamanda bag kiricilik görevini de üstleneceginden, hem malzeme hem de zamandan tasarruf saglanabilecektir. Bu amaçla kullanilan en yaygin malzeme ise Polietilen (PE) fitilleridir.Mastik dolgunun kesit alaninin çok büyük tutulmasi halinde, derzden disari akabilir. Bu nedenle, maksimum derz genisligi 25 mm'yi geçmemelidir. 1.2.2. Elastik ve elasto-plastik macunlar Bir ve iki bilesenli tipleri olan elastik macunlar, derz yüzeylerine yapisip, elastik olma özellikleri ile derzde meydana gelen hareketlere karsi koyarlar. Elastik macunlar, derze yerlestirilmeden önce derz yüzeyleri toz ve yaglardan temizlenmeli, yapisma yüzeyleri primer (ilk kat) ile astarlanmalidir. Tipki plastik macunlarda oldugu gibi seçilen malzemeye uygun derz geometrisini (genislik/derinlik) saglamak için, derze önce, sikisabilir köpük-plastik derz dolgu fitili yerlestirmek gerekecektir. 20 mm ve daha genis derzlerde, uygulama üç asamada, önce bir yüze, sonra diger yüze ve en son ortaya olmak üzere gerçeklestirilmelidir. Ancak bu islem, malzeme yüzeyinde bir kurumaya ve film tabakasi teskiline imkan vermeyecek kadar kisa sürede beklemeden yapilmalidir. Polisülfid, Poliüretan ve Silikon gibi elastik ve elasto-plastik macunlar, bu grubun, derz sizdirmazlik malzemesi olarak uygulamada kullanilan örneklerdir . Bir ve iki bilesenli olan ancak genellikle iki bilesenlisi kullanilan Polisülfid, Poliüretan gibi yüksek performansli elastik macunlar; kimyasal reaksiyon sonucu kür olarak sividan katiya degismesi nedeniyle kimyasal kürlü termoset olarak da anilirlar. Bu grup malzemeler, hava etkilerine dayaniklilik, yüksek-düsük sicakliklarda esneklik ve bükülebilirlik, pek çok kimyasal maddelere dayanim gibi özellikleri nedeniyle, derz sizdirmazlik malzemesi olarak çok genis çerçevede kullanilirlar. Bunlardan poliüretan, asinmaya ve delinmeye karsi oldukça iyi dayaniklilik gösterir. Silikon esasli derz malzemeleri ise, diger yerinde dökümlü malzemelere göre daha genis sicaklik araliginda esnek kalir. Burada dikkat edilecek nokta; bitüm esasli veya uçucu bilesenler içeren derz dolgu fitilterinin, elastik macunlar, kimyasal kürlü termoset derz malzemeleri ile (bu tür malzemelerin birbiri ile uyumsuzlugu nedeniyle) beraber kullanilmamasi geregidir.1.3. Fitiller Fitiller; görecegi isleve uygun olarak üretimi sirasinda sekillendirilen, ön yapimli (hazir) derz malzemeleridir. Derz içinde sizdirmazlik ve dolgu görevini üstlenebilen bu malzemeler, sikistirilabilir ve bant olmak üzere iki gruba ayrilabilirler. 1.3.1. Sikistirilabilir fitiller Bu gruba giren malzemelerin sizdirmazlik malzemesi olarak kullanilabilmesi için, kullanilan malzemenin cinsine göre degismekle ve üretici firmaca önerilen orana uyulmakla birlikte, derz içindeki boyutunun yaklasik 1/4'ü kadar sikistirilmasi halinde ancak geçirimsizligi (su, hava) saglayabilmektedirler. Mastik (sentetik kauçuk-bitüm karisimdan yapilan fitiller) ve elastik fitiller (genlestirilmis butil kauçuk, Neopren) olarak iki grupta incelenebilecek olan bu fitillerin, sikistirilma oranlarinin belli degerleri asmamasi gerekmektedir. Fazla sikistirilmalari halinde ise, kalici deformasyona ugrayarak, esnekliklerinden bir miktar kaybedip, panelin büzülmesi sonucunda meydana gelen derz genislemesi durumunda, tekrar eski hallerine dönemeyerek sizdirmazligi saglayamazlar. Genellikle yatay ve düsey derzlerde hava engeli olarak kullanilan bu malzemenin sizdirmazligi saglamadaki basarisi, seçilen malzemenin performansinin yani sira, sikistirilma oranlarina, uygulamadaki isçilik ve kalite kontrol mekanizmasinin düzgün isleyisine bagli oldugu ise yadsinamayacak bir gerçektir. Bunlara ilave olarak; yagmur ve hava sizdirmazligi görevi gibi her iki fonksiyonuda yerine getirmesi beklenen (sert iktim kosullarinda yatay ve düsey derzlerde hava engeli olarak kullanilan) sikistirilabilir fitillerin, kendisinden bekleneni yerine getirebilmeleri için, mutlaka kapali gözenekli malzemelerden seçilmis olmalari gerekmektedir. Ayrica, derz sizdirmazlik malzemeleri olarak kullanilan macunlarin derz içindeki derinligini sinirlayan, arka yüzünü sekillendiren ve destekleyici yatak vazifesi gören sikistirilabilir derz dolgu fitili olarak ise genellikle, bag kiricilik özelligini de üzerinde tasiyan Polietilen fitiller kullanilmaktadir. 1.3.2. Bant fitiller (contalar) Plastik veya paslanmaz metalden yapilan bant fitiller (contalar) genellikle düsey derzlerde yagmur ve hava engeli olarak kullanilirlar. Bant fitiller genellikle günes isiginin zararli etkilerine karsi dayanikli neopren, EPDM, PVC ve metal türü malzemelerden olusturulurlar. Neopren ve PVC'den yapilan bant fitiller yüksek bükülme dirençleri, elastikiyet, kimyasallara, suya dayanikliligi ve gürültü çikartmamasi gibi özelliklerinden ötürü metal bant fitillerine tercih edilirler. BS 6093 ve TS 3078'de "PVC, plastik su tutucu conta", TS 2810'da ise "lastik su tutucu contalar"in fiziksel özellikleri ve kullanilacagi derz boyutlarina göre enkesit uzunluklarinin tayini için gerekli formüllere yer verilmistir. Sicaklik farklarinin büyük ve çesitli nedenlerle hareket miktarinin fazla beklendigi derzlerde ise contalara, mukavemeti artirmak amaciyla omega veya kirlangiç kuyrugu formu verilerek hareketlerin sizdirmazlik malzemesi üzerindeki olumsuz etkisi önlenebilmektedir . 2. Derz geçirimsizlik ve dolgu (fitil) malzemeleri uygulama ilkeleri Yapimin her asamasinda oldugu gibi derzlerin hazirlanmasinda da gerekli özen gösterilmeli ve iyi bir isçilik uygulanmalidir. Seçilen malzemenin uygulanmasinda, üretici firma önerileri, TÜBiTAK YAE yalitim isleri teknik sartnamesinde belirtilen uygulama esaslarina aynen uyulmalidir.2.1. Derz yüzeylerinin hazirlanmasi Derz yüzeyleri toz ve yagdan temizlenmis olmali,. yüzeylerde kopabilecek zayif parçalar bulunmamalidir. Beton paneller zimparalanarak, kum püskürtme, mekanik asindirma ile veya bu yöntemlerin kombinasyonu ile tam olarak temizlenmelidir. Kum püskürtme yöntemi, diger yöntemlere oranla daha pahali olmasina karsin, çok iyi sonuç vermektedir. Bu nedenle termoset; kimyasal kürlü, yerinde yapimli, pahali derz sizdirmazlik malzemeleri için kullanimi tercih edilmelidir.Yag gibi kirleticileri ortadan kaldirmak amaciyla kullanilan solventler (asit yikamasi), genellikle olumsuz etki göstererek kirleri betonun gözenekleri içine tasimaktadir.Tozlarin uzaklastirilmasi, genellikle yerinde dökümlü derz sizdirmazlik malzemesinde iyi bir yapisma saglanmasi için son derece gereklidir. Son temizlik, firça ile yapilirsa da yag sizdirmayan hava kompresörü veya vakumlu temizleyiciler, çok iyi sonuç vermektedirler. Uygulama; öngörülen sicaklikta yapilmalidir. Uygulamada esas, üretici önerilerine uymaktir. Böyle bir olanak bulunamaz ise 32 °C'den yüksek, 4 °C'den düsük sicakliklarda uygulama yapilmamalidir. istenilen sicakliklarin altinda veya üstünde çalismak, istenmeyen gerilmelerin dogmasina sebep olur. Yüksek sicakliklarda çalisma zamani azalir, daha düsük sicakliklarda ise malzeme sertlesir, donma tehlikesi bile söz konusu olabilir. Primer öngörüldügünde ise, genelde derz malzemeleri üreticileri uygun primeri de beraberinde vermektedirler. Primer; firça veya sprey ile uygulanmaktadir. Primer'in kullanilmasindaki amaç; beton gibi gözenekli yüzeylerle özellikle termoset cinsi kimyasal kürlü maddelerin iyi bir bag olusturmasidir. Firça ve sprey ile uygulanabilen primer'in firça ile uygulanmasinin tercihi halinde, bütün derz yüzeyinde homojen bir film tabakasi olusacak sekilde uygulama yapilmalidir. Aksi halde fazla malzeme kalarak, yapisma kayiplari olusabilir. Yatay derzlerde ise sprey uygulamasi daha uygun olmaktadir. Primerler genellikle belirli bir kuruma zamanina sahiptir. Derz sizdirmazlik malzemelerinin gerekli kuruma zamanindan sonra uygulanmasina özen gösterilmelidir. 2.2. Derz malzemelerinin yerlestirilmesi Derzlerde; derz yüzeylerinin temizlenmesi, gerekli hallerde primer uygulanmasinin ardindan, derz dolgu fitilinin yerlestirilmesine geçilir. Bu noktada, sizdirmazlik malzemesi için istenilen derinligin saglanmasina özen gösterilmelidir.Derz sizdirmazlik malzemesi olarak macunlarin tercih edildigi derzlerde; seçilen derz macunu genelde derz macunu tabancasi ile uygulanmaktadir. Yapilacak uygulamada, derzlerin düzgün olmasina, her yerde esit kalinlikta yapilmasina ve malzemenin kenarlara tasmamasina özen gösterilmelidir. Gerekli hallerde düzgünlügü ve temizligi saglamak için derzin iki tarafina kolay sökülebilen bantlar yapistirilmali ve uygulamadan sonra sökülerek düzgün hattarin olusturulmasi saglanmalidir. Bazi derz malzemeleri, eritilerek, yerinde sicak olarak uygulanmaktadir. Genelde düsük performans sergileyen ve rengi nedeni ile estetik olmayan bu malzemeler; bitümlü bilesikler (asfalt veya kömür katrani), kauçuk veya diger elastomerik bilesenleri içerebilir. Sicak uygulamali malzemeler; genellikle yatay derzlerde kullanilir. Eger soguma ve sertlesmeye kadar malzemenin derz dibine akmasi engellenebilirse, düsey derzlerde de uygulanabilir. Soguk uygulama.li derz malzemeleri ise, genellikle ya önceden doldurulmus kartuslarla, ya da iki bilesenli sistemlerde oldugu gibi baska bir kapta hazirlanip pompalara çekilerek kullanilmaktadir. Derz boslugunun doldurulmasi deneyimli personeli gerektirir. Pompa ucu yaklasik 45 °'lik bir açiyla tutulmali ve doldurulmamis alan birakilmamali ya da kopuk alanlarin olusmamasi için, devamli sekilde derz boyunca hereket ettirilmelidir. Dolgunun perdahlanmasi, uygulama sirasinda derz dolgu macununun içinde kalmasi olasi hava kabarciklarinin tahliyesi için gerekli oldugu kadar, uygulandigi yapisma yüzeyine maksimum tutunmayi saglamasina da yardimci olur. Bunlardan baska, uygulama sonucu bitisik yüzeylerde olusan kirlerin is akisi içinde üreticisinde önerilen çözücü veya temizleyici maddelerle temizlenmesi, ihmal edilmemelidir. Su tutucu bant fitiller (contalar) ise, panel kenarlarina yerlestirilen plastik raylara montaj sirasinda üsten sürülerek geçirilebilecegi gibi, isitilarak yumusatilan bantlar fitil; derz açikligi içine itilerek de yerlestirilebilir, ya da baglanacagi panellerden birine önceden yerlestirilerek basinç altinda sikistirilarak uygulanir . Sikisan bant fitil, su sizdirmazligini saglar.islak birlesimli derzlerde hava engeli olarak kullanilan bant fitiller ise beton dökülmeden önce yerlerine yerlestirilirler . 3. Derz geçirimsizlik ve dolgu malzemelerinin dayanikliligi ve bakimi Derzlerde; dis etkenler tarafindan en olumsuz etkilenen bölümü derzin ön tarafinda yer alan sizdirmazlik malzemesi olusturmaktadir. Bu malzemelerde meydana gelen gerek malzeme yorulmasi, gerekse dis etkenler nedeniyle olusabilecek bozulmalar, derzin su geçirimsizligini olumsuz yönde etkileyecektir. Yagmur suyu geçisinin önlenmesi görevi verilen, birinci sizdirmazlik malzemesinin hasara ugramasi halinde degistirilmesi (bakimi) mümkün olmakla birlikte maliyeti oldukça yüksektir. Derzin arka kisminda yer alan ve hasara ugramasi halinde çogu zaman onarimi mümkün olmayan ikinci yalitim malzemesinin (hava engelinin), birinci sizdirmazlik malzemesi tarafindan dis etkilerden korunmasi sayesinde dayanimi oldukça yüksektir. Bunlara ilave olarak, derzin geometrisinin de rüzgarla itilen yagmur suyunun ikinci sizdirmazlik malzemesine ulasmadan, drenaj bölgesinden disari atilmasini saglayarak, malzemenin dayanimini artiracak sekilde tasarlanmasi gerekmektedir. Sonuç Prefabrike yapim teknolojileri kullanilarak gerçeklestirilen bina üretimlerinde; birlesim yerleri, yapinin niteliginin belirlenmesinde oldukça etkin bir rol üstlenmislerdir. Derzlerin tasarlanma sürecincte; derzin geometrisinin belirlenmesinin yani sira, geçirimsizlik ve dolgu malzemelerinin seçimi de, oldukça yogun, teknik bilgiyi gerekli kilmaktadir. Bilindigi gibi, çesitli iklimsel zorlamalar birbirinden farkli özellikte derz malzemelerini getirmektedir. Örnegin; sürekli sicaklik degisimi esnek bir malzemeyi, rüzgar basinci aderans kabiliyeti yüksek bir malzemeyi, yagmur etkisi suyu geçirmeyen ve sudan bozulmayan bir malzemeyi, günes isinimi günesten bozulmayan inorganik bir malzemeyi gerekli kilmaktadir. Ancak günümüzde, tüm bu özelliklere sahip ve en az yapi ömrü kadar dayanikli tek bir malzeme bulunmadigi için, derzin hava ve su geçirimsizliginin saglanmasindaki basarisini, tek bir malzemenin performansina bagimli kilmak rasyonel olmayacaktir. Dolayisiyla sizdirmazlik malzemesi üzerine gelen yük, derzin fiziksel özellikleri ile azaltilmalidir. Derzin geometrisi ile örnegin; drenaj alani ve drenaj kanalina sahip çift durdurmali düsey derzler ve esikli, açik, yatay derzler tasarlanarak; rüzgarla itilen yagmur suyunun, ikinci sizdirmazlik malzemesine (hava engeline) ulusmadan derz disina, yatay-düsey derz birlesimlerindeki eteklemeler araciligi ile tahliye edilip, derzin arkasina geçisi önlenmelidir. Bu konuda, arastirmaci tarafindan dikkat çekilmek istenen çok önemli bir diger nokta da; derz tasarimlarinda kullanilan malzemelerin yüksek performansli ve kullanim ömürleri gözününde tutularak seçilmesidir. Bunlara ilave olarak seçilen bu malzemelerin performanslari, ilgili standartlar yönünde, laboratuvar deneyleri araciligi ile mutlaka denenmeli ve elde edilen deney sonuçlarina göre üretimleri, standartlarda belirlenen düzeye çikarilmalidir. |
ETİKETLER: DERZ NEDİR,DERZ NASIL YAPILIR,DERZ İMALATI,DERZ DOLGU FORMÜLÜ,DERZ DOLGU FORMÜLLERİ,DERZ DOLGU NEDEN YAPILIR,DERZ DOLGU İÇERİĞİ,BİLEŞİMİ,DERZ DOLGU YAPIMI,DERZ DOLGU ÇEŞİTLERİ,DERZ DOLGU YAPILIŞI.
HAMMADDELER ANSİKLOPEDİSİ
