MAKALELER / DERZ FORMÜLLERİ - YAPI KİMYASALLARI ANSİKLOPEDİSİ
- Derzlerin Nedenleri ve Çeşitleri
-
Betonarmenin yapıyı tek bir parça olarak inşa edilmeyi sağlaması çeşitli bakımlardan yararlıdır. Ancak yapının boyutları büyüyünce, bağlantılara etkiyen olaylar önem kazanınca, hesaplarda genellikle göz önüne alınmayan ikinci derecedeki gerilmeler tehlike yaratacak değerlere çıkabilir. Zorunlu durumlarda rötre, sıcaklık değişmesi, temelde farklı oturmalar gibi etkenleri e hesaba katarak boyutlandırma yapılabilir. Daha iyisi ve çok uygulananı bu etkileri karşılamak yerine onların küçük kalmasını, ortaya çıkmamasını sağlayacak tedbirleri almak, yapının taşıyıcı sistemini buna göre düzenlemektir. Bu da yapıyı derzlerle parçalara ayırmak, uygun yerlerde sürekliliği, bağlantıyı kesmekle önemli ölçüde gerçekleşebilir.
Yapının çeşitli bölümlerinin birbirinden bağımsız hareket etmesine imkan veren bu kesimlere genellikle hareket derzi yada ayırma derzi adları verilir. Bunun yanında derzlerin yapılmalarını gerektiren nedenlere göre adlandırıldıkları da görülmektedir. Fakat derz düzenlenince, önemlisi hangisi olursa olsun, çeşitli görevleri yapabileceğinden genel anlamdaki adıyla anılması daha uygun olur.
Çeşitli derzler nedenleriyle birlikte aşağıdaki gibi sıralanabilir:
-
Genleşme Derzleri (Dilatasyon derzleri) : Betonarme yapıda rötre, sünme, sıcaklık değişmesi, yüzünden meydana gelen boy değişiklikleri etkisini azaltmak için plandaki boyutlarını sınırlı tutmak amacıyla yapı genleşme derzleriyle bloklara ayrılır. Bu derzlerle yangınlarda meydana gelen büyük sıcaklık etkisiyle yapıların fazla zarar görmesi de önlenmiş olur. -
Oturma Derzleri : Temel zemini özelliklerinin veya yapı yüklerinin bütün alanda düzgün olmayışı yüzünden meydana gelecek farklı oturmaların ve dönmelerin yapıya zarar vermesini önlemek için yapılan derzlerdir. Çeşitli özellikteki zeminler üzerine inşa edilen yapı bölümleri veya yan yana gelmiş, farklı karakterde, çeşitli biçimde yüklü yapı bölümleri oturma derzleriyle birbirinden ayrılır.
-
Konstrüktif Derzler : Statik hareketli yükler ve dinamik kuvvetlerden meydana gelecek deformasyonların engellenmesini önlemek, titreşimlerin bölgesel kalmasını sağlamak amacıyla yapılan derzlerdir.
-
Deprem Derzleri : Yapıya deprem etkisiyle kendi içinde az zararlı titreşim yapabilecek bölümlere ayıran derzlerdir.
Birde bunlar dışında kalan iş derzleri vardır. Çeşitli nedenlerle beton sürekli olarak dökülmeyince ara verildiğinde ortaya çıkan bu derzler geçici olup, betonun ek yerlerini meydana getirirler ve burada sözü edilen hareket derzlerinden ayrı olarak incelenmektedir.
Derzlerin Yerleri ve Birbirinden Uzaklıkları
Derzler hangi nedenle yapılırsa yapılsın, birkaç görevi birden yerine getirebilir. Bu görüşle derz yerlerinin tespiti için izlenecek yol şöyle özetlenebilir.
Yapı plandaki belli boyutları belli sınırlar içinde kalan bölümlere ayrılır. Bu sınırlar yapının sıcaklık değişmelerine açık olup olmadığına, özellikle temel üstündeki kolonların narinliğine, yapı içinde yatay boy değişmelerini engelleyecek merdiven, asansör perdeleri gibi rijit elemanların bu bölümün ortasına veya kenarına geldiğine, iklim şartlarına göre değişik değerler alır. Eğer temel zemini şartları yada yükler değişikse bu ayırma temelde de devam eder. Temel şartları yüzünden yapılan ayırmalar bölümlerin boyları düşünülmeden bu şartların gerektirdiği yerlerde olur ve blok boyları genleşme bakımından gereken sınırları aşarsa arada başka derzler de düzenlenir.
Derzler konstrüktif ve ekonomik zorluklar çıkarıldıklarından bunların gerektiği kadar çok, fakat mümkün olduğu kadar az sayıda düzenlenmesine çalışılmalıdır. Önemli olan bir noktada derzlerin projenin hangi safhasında belirtileceğidir. Çoğu zaman yapıldığı gibi ilk etüdlerde derzleri düşünmemek sonradan derzin bir salonun ortasına gelmesi, merdiven, asansör gibi rijit elemanlarla çevrili bölümlerin kenarda kalması, pahalı ve çirkin çözümlere başvurulması ve benzeri durumlara yol açarak yeniden ilk etüdlere dönülmesini gerektirebilir. Bu bakımdan derz yerleri projelerde elden geldiği kadar erken planlanmalı, derzler de öteki yapı elemanları gibi göz önüne alınmalıdır.
Dilatasyon aralıkları için şartnamelerde farklı tesirler için ayrı ayrı standart tablolar yapılmıştır veya direk formüllerle dilatasyon aralıkları çıkartılmıştır. Aşağıdaki örnekte sıcaklık değişmeleri, yangın tehlikesi gibi tesirlerin beklendiği yapılarda dilatasyon aralıkları verilmiştir ve bu değerleri aşılmamalıdır. Bu değerlerin aşılması halinde meydana gelecek ilave tesirlerin karşılanabildiği hesapla gösterilmektedir. Tek katlı binalarda kolonların rijitlikleri a = h 2 / s katsayısı ile tarif edilir. Burada ;
h : Kolon yüksekliği (m)
s : Dilatasyon doğrultusundaki kolon genişliği (m)
dir. a < 90 olması halinde ilave tesirlerin tahkiki yapılmalıdır. Aşağıdaki tabloda bazi konstrüksiyonların dilatasyon aralıkları “ısı izolasyonu” yapılması veya yapılmaması halinde verilmiştir. Bu tip izolasyonların ısı katsayısı en az 1/ l³ 0,50 m 2hgrd/cal olmalıdır. Daha küçük ısı katsayılı izolasyonların kullanılması halinde, dilatasyon aralıkları, 1/ l ile orantılı olarak azaltılmalıdır. Kostrüktüf sebeplerle bu genişlikler 2,5-3 cm den küçük yapılmamalıdır.
DERZLERDE KULLANILAN GEÇİRİMSİZLİK-DOLGU MALZEMELERİ VE UYGULAMA İLKELERİ :
1.Derz (geçirimsizlik ve dolgu )malzemeleri:
Günümüzde prefabrikasyonun hızla yayıldığı ülkemizde prefabrike büyük boy beton cephe panelleri arasındaki derzlerin yapımı, montaja dayalı her türlü üretimde olduğu gibi, en kritik işlemlerden birini oluşturmaktadır. Çünkü bu derzler, strüktürel bağlantı ve devamlılığı sağlamanın yanı sıra, panellerin boyutsal, şekilsel hataları ve hareketlerine rağmen iyi bir hava, yağmur, ısı, nem, toz ve gürültü yalıtma özelliğini göstermek ve bu niteliğini binanın ömrü boyunca koruyabilmek zorundadır. 0 nedenle; büyük boy iki beton cephe paneli arasındaki derzi kapatarak, sızdırmazlığı sağlamak üzere geçirimi engelleyici malzemeler (sealant) kullanılmaktadır. Ayrıca derzlerde; derz geçirimsizlik (sızdırmazlık) malzemesinin derz içindeki derinliğini sınırlaması, arka yüzünü şekillendirmesi ve destekleyici yatak görevi görmesi için derz dolgu fitilleri (backup material) kullanılmaktadır. Derz malzemeleri çeşitli etkenler karşısında hareket edip çalışmaktadırlar. Genelde etken unsurlar, sıcaklık farklılıkları nedeniyle malzemenin çeşitli derecelerde genleşmeleri veya büzülmeleri, nemin etkisiyle şişmeleri ve kurumayla büzülmeleridir. Bunların yanı sıra rüzgar, yer sarsıntıları, ağır yük gibi mekanik etkenler de malzemelerin deformasyonuna neden olabilmektedirler. Derzlerde; derz yeri, genişliği, derinliği ve iklim koşullarına uygun malzeme kullanılmaması, uygulamaya yeterince özen gösterilmemesi, deformasyonların gerçek değerlerine yakın olarak değerlendirilememesi gibi nedenlerle, derz malzemelerinin bir yüzeyden ayrılması halinde (adezyon-yapişma bozukluğu), malzemenin kendi içindeki uzaması ve sıkışması sonunda kopması (kohezyon bozukluğu) ile derz geçirgenlik kazanır. Ayrılma ve kopmanın tam olmaması halinde bile oluşacak hava hareketi veya hava hareketlerine imkan veren bir malzeme kullanılması durumunda, kullanılan yalıtımın niteliği bozulacak, derz arkasına su geçişi hızlanacak ve ısı transferlerine izin vererek, zamanla yoğuşma meydana gelebilecektir. Dolayısıyla bu bölgedeki hafif bir nemlenme ile havadaki toz ve uçuşan parçacıkları daha fazla toplayacak ve çevresine göre daha kirli yüzeyler oluşturacaktır. Derz malzemelerinin kendilerinden beklenen performansı gösterebilmeleri için TS 815 ve DIN 4108 e göre su özelliklere sahip olmaları beklenmektedir. Derz malzemeleri;
-
Derzin geçirimsizliğini sağlamalıdır.
-
Derzdeki hareketlere ve hareketin hızına uyumlu bir biçimde şekil değiştirmelidir.
-
Çeşitli deformasyonlara maruz kaldığında ilk şekline ve ilk özelliklerine yeterli derecede dönebilmelidir.(Bu olgu malzemenin elastik özellikleri ile ilgilidir.)
-
Yüksek adezyon özelliğine sahip olmalı , büyük gerilmelere maruz bölgelerde veya köselerde sıyrılma veya adezyon kaybı olmamalıdır.
-
Malzeme içinde kopma veya ayrılma olmamalı, başka bir ifade ile malzeme moleküllerini bir arada tutan kohezyon kuvvetleri yenilmemelidir. Yüksek çalışma sıcaklığında malzemenin yumuşaması halinde, özelliklerinde kabul edilemez değişiklikler olmamalıdır.
-
Düşük sıcaklıklarda sertleştiğinde kırılma olmamalı ve özelliklerinde kabul edilemez değişiklikler olmamalıdır.
-
Belirli bir sıcaklık aralığında ve belli bir süre içinde yaslanma, hava etkileri veya beklenen diğer çevre koşullarından etkilenmemelidir.
Bu temel istemlerin dışında özel çalışma koşullarına göre yabancı madde girişine, aşınmaya, çentiklenmeye, yangına ve kimyasal maddelere dayanıklılık da beklenebilir. Bu tür malzemeler kullanılmadan önce belirli bir süre bozulmadan saklanabilmeli, betona ve kullanıcıya zararlı olacak maddelerden arındırılmış olmalıdır. Kullanım kolaylığı, ise bir diğer tercih nedenini oluşturmaktadır.
Derz sızdırmazlık malzemelerinin derinliği; eğer üretici firma tarafından bildirilmemiş ise genel ilke olarak, elastik, elasto-plastik ve bir ölçüye kadar plasto-elastik malzemeler için derz genişliğinin yarısı olarak tasarlanır. YAE teknik şartnamesinde ise; 10 mm’ye kadar genişlikteki derzlerin doldurma derinliğinin genişliğine eşit olması, 10 mm’den geniş derzlerde ise yaklaşık olarak; 15 mm genişlik için; derinliğin 10 mm, 20 mm genişlik için; 12 mm, 30 mm genişlik için; 15 mm, 50 mm genişlik için ise 20 mm olması hükmü getirilmiştir.
DIN 18540′da belirlenen panel uzunluğuna göre derz malzemelerinin genislik ve derinlik oranları ise Tablo 1′de verilmiştir.
|
Panel
|
2
|
2- 3,5
|
3,5- 5
|
5- 6,5
|
6,5- 8
|
m
|
|
Derz Genişliği (b)
|
15
|
20
|
25
|
30
|
35
|
mm
|
|
Derz Derinliği (d)
|
8
|
10
|
12
|
15
|
15
|
mm
|
Tablo 1
Derz malzemeleri, yapım biçimine göre iki temel gruba ayrılmaktadır. Bunlar yerinde dökümlü ve ön yapımlı (hazır) malzemelerdir. Yerinde dökümlü derz malzemeleri, sıvı veya yarı sıvı durumunda uygulanır. Hazır derz malzemeleri ise, göreceği işleve uygun olarak daha önceden üretildiği fabrikada şekillendirilir.Beton paneller arasında oluşacak derzlerde kullanılabilecek malzemeler niteliklerine göre sınıflandırılabilir.
ETİKETLER : DERZ İMALATI,DERZ NASIL YAPILIR,DERZ FORMÜLÜ NEDİR,DERZ ELDESİ,DERZ YAPIMI,DERZ YAPILIŞI,DERZ HAMMADDELERİ,DERZ MALZEMELERİ,DERZ BİLEŞİMİ,DERZ BİLEŞENLERİ,DERZ YAPISI,DERZ ELDESİ,DERZ NEDEN YAPILIR,DERZ NASIL UYGULANIR.
HAMMADDELER ANSİKLOPEDİSİ
