MAKALELER / SENTETİK LİFLER - hammaddeler ansiklopedisi
1.1. Sentetik Liflerin Tanımı ve Sınıflandırılması
Sentetik lifler sentez yoluyla üretilen polimerlerden kimyasal lif çekim yöntemleri
kullanılarak elde edilen liflerdir. Sentetik liflerin molekülleri doğada bulunmamaktadır.
Önceleri doğal liflerin yerini tutması ve doğal liflerin ihtiyacı karşılamaması durumunda
kullanılmak üzere üretilen sentetik lifler, daha sonraları tüketicinin farklı taleplerine yanıt
vermek üzere çeşitli özellikleri geliştirilerek üretilmeye başlanmıştır. Sentetik lifler
birbirlerine benzer özellikler gösterirler.
Sentetik lifler kimyasal yapılarına göre beş grupta incelenir.
Poliester lifleri : ( terilen, trevira)
Poliamid lifleri : ( naylon6, naylon 6.6, naylon 11 )
Polivinil lifleri : (Akrilik , modakrilik, polivinilklorür ,polivinilidenklorür, polivinilalkol , polistiren )
Poliolefin lifleri : ( Polietilen lifleri, polipropilen lifleri, politetrafluoroetilen lifleri [teflon ] )
Poliuretan lifleri.
Sentetik lifler üç farklı yöntemle üretilir. Yaş eğirme, kuru eğirme, yumuşak eğirme
yöntemleri için rejenere lifler modülünü inceleyiniz.
1.2. Poliamid Lifleri ( Naylon PA)
Poliamid lifi dünyada üretilen ilk sentetik liftir. Poliamid lifleri için naylon sözcüğü
genel bir ad olarak kullanılmaktadır.Naylon lifi ilk olarak kadın çoraplarının üretiminde kullanılmıştır.
Poliamid lifleri içinde en çok üretilen ve tüketilen iki tür vardır. Bunlar naylon6.6 ve naylon 6’dır.
1.2.1. Naylon 6.6
Naylon 6.6’nın başlangıç maddeleri adipik asit ve heksametilen diamindir. Adipik asit
ve heksametilen daiminde 6’şar karbon atomu bulunmaktadır.
1.2.1.1. Naylon 6.6 Lifinin Elde Edilmesi
Naylon 6.6 lifinin elde edilmesi için yapılacak ilk işlem bu iki maddenin uzun molekül
zincirleri veya polimerler oluşturmasını sağlamaktır. Bu başlangıç maddeleri etil alkol içinde
ısıtıldığında naylon 6.6 tuzu oluşur. Bu tuzun sudaki çözeltisi basınç altında buhar verilerek
havasız bir ortamda 215 – 220 °C de tutulduğunda polimerleşme başlar. Polimerizasyon
derecesi istenilen seviyeye ulaştığında % 1 oranında asetik asit eklenerek polimerizasyon
durdurulur. Süt beyaz renkte olan ve katılaşan naylon 6.6 polimeri küçük parçalar şeklinde
kesilerek, yumuşak eğirme yöntemine göre filament haline getirilir. Bu filamentlere daha
sonra bir germe – çekme işlemi uygulanır.
Naylon 6.6 filamentleri mat olarak elde edilmek isteniyorsa naylon 6.6 tuzu
halindeyken % 1 oranında TiO2 eklenir.
1.2.1.2. Naylon 6.6 Lifinin Fiziksel Özellikleri
Enine kesit ve boyuna görünüş : Naylon 6.6 lifleri mikroskop altında düzgün
bir silindir, cam bir çubuk görünümündedir. Enine kesiti ise yuvarlaktır.
Renk ve PARLAKLIK : Naylon 6.6 lifleri parlaktır, istenildiğinde titantum
dioksit (TiO2) ilavesi ile yarı mat veya mat olarak elde edilebilir.
İncelik ve UZUNLUK : Naylon 6.6 lifleri çeşitli uzunluklarda üretilebilir.
Kullanım alanına bağlı olarak filament halde olabileceği gibi kesikli ( stapel ) şeklinde de olabilir.
Mukavemet: Naylon 6.6 liflerinin mukavemeti çok yüksektir. Naylon 6.6
liflerinin mukavemeti kuru halde 4.5 – 6 gr/denye, ıslak halde ise 4.1 – 5.2
gr/denye arasındadır. Islak halde iken mukavemetlerinde az bir düşüş görülmektedir.
Nem çekme özelliği : Naylon 6.6 liflerinin nem çekme özelliği doğal lifle
oranla düşüktür. Bu oran normal şartlarda % 4 – 4.5 arasında değişmektedir.
Sürtünmeye karşı dayanıklılık : Naylon 6.6 liflerinin sürtünmeye karşı
dayanıklılığı oldukça iyidir. Ancak tüylenme problemi ile karşılaşılabilir.
Boyut değiştirmezlik : Naylon 6.6 ürünlerinin boyut değiştirmezliği, düşük ve
ılık sıcaklıklarda yıkandığında iyidir. Yüksek sıcaklıklarda yıkanan ürünler
büzüşmeye bağlı olarak çeker.
Esneklik ve yaylanma özelliği : Naylon 6.6 liflerinin esneklik özelliği yüksek ,
yaylanma özelliği iyidir. Naylon 6.6 lifleri % 8 oranında uzatıldıklarında eski
hallerine dönebilir. Filament halindeki Naylon 6.6 liflerinin uzama oranı kuru
halde % 26 – 32, yaş halde % 30 – 37 arasında değişmektedir.
Hacimsel yoğunluk : Naylon 6.6 lifleri oldukça hafif bir lif olup, özgül ağırlığı 1.14 gr/cm³ tür.
1.2.1.3. Naylon 6.6 Lifinin Kimyasal Özellikleri
Kimyasal maddelerden etkilenme: Naylon 6.6 lifleri kimyasal maddelere
karşı dayanıklıdır. Sulu asitlerin liflere olumsuz bir etkisi olmazken, sülfürik
asit ve nitrik asit gibi kuvvetli asitler lifi parçalar. Sıcak ve soğuk hidroklorik
asit life zarar verir. Alkalilere karşı oldukça dayanıklıdır. Kuru temizlemede
kullanılan fenol, kresol ve formik asit hariç diğer çözücüler life zarar vermez.
Çevresel faktörlere karşı dayanıklılık: Naylon 6.6 lifleri güneş ışığına karşı
dayanıklıdır. Ancak uzun süre güneş ışığı etkisi altında kalırsa
mukavemetlerinde biraz azalma olur. Bakteri, mantar, güve ve diğer zararlı
böcekler liflere zarar vermez.
Elektriklenme özelliği: Naylon 6.6 liflerinin elektrik iletme özelliği çok zayıf
olduğundan statik elektrikle yüklenir. Elektrik iletme özelliği çok düşük
olduğundan lifler, elektrik malzemelerinde izolasyon amaçlı da kullanılır.
Isıdan etkilenme özelliği : Naylon 6.6 lifleri 150 °C de sararır. 230 °C de
yumuşar. Naylon 6.6 liflerinin erime noktası ise 260 °C civarındadır.
Yanma özelliği: Naylon 6.6 lifleri alevle karşılaştığında hemen tutuşmaz,
ancak yanmaya başladığında alevle yanar. Termoplastik özelliğinden dolayı
lifler önce yumuşar, daha sonra damlayarak erir. Külü ise krem renginde,
boncuk şeklinde ve serttir.
1.2.1.4. Naylon 6.6 Lifinin Kullanım Alanları
Naylon 6.6 lifleri giyim, iç mekânda kullanılan döşemelik kumaşlar ve endüstriyel
tekstiller gibi bir çok alanda kullanılır.
Giyim : Elbise, mayo, spor giysileri, kadın, erkek ve çocuk çorabı, iç giyim, ceket ve gömlek .
Ev tekstili : Yatak örtüsü, halı ve perdelik kumaşlar.
Endüstriyel alanlar : Çadır, uyku tulumu, balık ağı, şemsiyelik ve paraşüt
kumaşlarında, otomobil lastiklerinde ve emniyet kemeri yapımında kullanılır.
1.2.2. Naylon 6
Poliamid lifleri içerisinde en çok üretilen ikinci türüdür.Naylon 6 lifleri 1940 yılında
Almanya’da piyasaya Perlon L ticari adı ile üretilmiştir. Üretilen naylon 6.6 lifleri ve naylon
6 lifleri tüm naylon lif ihtiyacını karşılamaktadır.
1.2.2.1. Naylon 6 Lifinin Elde Edilmesi
Naylon’nın başlangıç maddesi 6 karbonlu amino kaproik asittir NH2(CH2)5 COOH.
Bu madde 260 °C de basınç altında ve katalizör olarak naylon 6.6 tuzu kullanılmak kaydıyla
polimerleştirilir. Naylon 6 polimeri 220 °C de eritilerek yumuşak eğirme yöntemi ile
filament haline getirilir. Bu filamentlere daha sonra mukavemetlerinin artması için bir germe
– çekme işlemi uygulanır.
1.2.2.2. Naylon 6 Lifinin Fiziksel Özellikleri
Enine kesit ve boyuna görünüş : Naylon 6 lifleri mikroskop altında düzgün bir
silindir, cam bir çubuk görünümündedir. Enine kesiti ise yuvarlaktır.
Renk ve parlaklık : Naylon 6 lifleri parlaktır, istenildiğinde titan dioksit
(TiO2) ilavesi ile yarı mat veya mat olarak elde edilebilir.
İncelik ve uzunluk : Naylon 6 lifleri çeşitli uzunluklarda üretilebilir. Kullanım
alanına bağlı olarak filament halde olabileceği gibi kesikli ( stapel ) şeklinde de olabilir.
Mukavemet: Naylon 6 liflerinin mukavemeti naylon 6.6’ya göre biraz daha
yüksektir. Naylon 6 liflerinin mukavemeti kuru halde 4.5 – 7 gr/denye, ıslak
halde ise 4.1 – 6 gr/denye arasındadır. Islak halde iken mukavemetlerinde çok
az bir düşüş görülmektedir.
Nem çekme özelliği : Naylon 6 liflerinin nem çekme özelliği doğal liflerden
daha düşüktür. Naylon 6.6 lifleri ile aynı özelliği gösterirr. Bu oran normal
şartlarda % 4 – 4.5 arasında değişmektedir.
Sürtünmeye karşı dayanıklılık : Naylon 6 liflerinin sürtünmeye karşı
dayanıklılığı oldukça iyidir.
Boyut değiştirmezlik : Naylon 6 ürünlerinin boyut değiştirmezliği, düşük ve
ılık sıcaklıklarda yıkandığında iyidir. Yüksek sıcaklıklarda yıkanan ürünler
büzüşmeye bağlı olarak çekerler.
Esneklik ve yaylanma özelliği : Naylon 6 liflerinin esneklik özelliği yüksek ,
yaylanma özelliği iyidir. Naylon 6 lifleri % 8 oranında uzatıldıklarında eski
hallerine dönebilirler. Filament halindeki Naylon 6 liflerinin uzama oranı kuru
halde % 23 – 43, yaş halde % 27 – 34 arasında değişmektedir.
Hacimsel yoğunluk : Naylon 6 lifleri oldukça hafif bir lif olup, özgül ağırlığı 1.14 gr/cm³ tür.
1.2.2.3. Naylon 6 Lifinin Kimyasal Özellikleri
Kimyasal maddelerden etkilenme : Naylon 6 lifleri kimyasal maddelere karşı
dayanıklıdır. Sulu asitlerin liflere olumsuz bir etkisi olmazken, sülfürik asit ve
nitrik asit gibi kuvvetli asitler lifi parçalar. Sıcak ve soğuk hidroklorik asit life
zarar verir. Alkalilere karşı dayanıklılığı naylon 6.6’ ya göre daha iyidir. Kuru
temizlemede kullanılan fenol, kresol ve formik asit hariç diğer çözücüler life zarar vermez.
Çevresel faktörlere karşı dayanıklılık : Naylon 6 liflerinin güneş ışığına karşı
dayanıklılığı daha düşüktür. Uzun süre güneş ışığı etkisi altında kalırsa
mukavemetlerinde azalma olur. Bu yüzden perdelik kumaş olarak kullanılması
önerilmez. Bakteri, mantar, güve ve diğer zararlı böcekler liflere zarar vermez.
Elektriklenme özelliği: Naylon 6 liflerinin elektrik iletme özelliği çok zayıf
olduğundan statik elektrikle yüklenir. Elektrik iletme özelliği çok düşük
olduğundan lifler, elektrik malzemelerinde izolasyon amaçlı da kullanılır.
Isıdan etkilenme özelliği :. Naylon 6 liflerinin erime noktası naylon 6.6 lifine
göre daha düşük olup 215 °C civarındadır.
Yanma özelliği : Naylon 6 lifleri alevle karşılaştığında hemen tutuşmaz, ancak yanmaya
başladığında alevle yanar. Termoplastik özelliğinden dolayı lifler önce yumuşar, daha
sonra damlayarak erir. Külü ise krem renginde, boncuk şeklinde ve serttir.
1.2.2.4. Naylon 6 Lifinin Kullanım Alanları
Naylon 6.6 lifleri ile kullanım alanları benzese de bazı özellikleri nedeniyle ayrıldığı
noktalar vardır. Erime noktaları farklı olduğu için uygulanacak ütüleme sıcaklığı da farklıdır.
Nem çekme özellikleri aynı olsa da naylon 6 lifi bazı boyalarda daha kolay
boyandığından daha parlak ve canlı renkler elde edilebilir. Güneş ışığına karşı dayanıklılığı
daha düşük olduğundan perde yapımında kullanılmaz.
Naylon 6’nın tutumu, naylon 6.6’ya göre daha yumuşak olduğundan özellikle
trikolarda ve tekstüre ipliklerin yapımında daha çok kullanılır.
Giyim : Elbise, kadın, ve çocuk çorabı, iç giyim, gömlek
Ev tekstili : Yatak örtüsü, halı yapımında
Endüstriyel alanlar : Çadır, balık ağı ve otomobil lastiklerinde kullanılır.
Resim 1.6 : Naylon 6 lifi otomobil lastiği yapımında da kullanılır
1.3. Poliester Lifleri ( PES)
İngiltere’de Terylene, Trevira, ABD’de Dacron, Almanya’da Diolen ve Türkiye’de
Perilen ticari adları ile üretilen poliester lifleri günümüzde en çok kullanılan sentetik lif
konumundadır. Poliester lifi diğer liflerde de karıştırılarak kullanılabilir.
Bir dialkol ile dikarboksilik asidin kondenzasyonu sonucunda elde edilen poliester
kimyasal yapıları bakımından 3 grupta incelenir.
PET ( polietilen tereftalat ) lifleri.
PCDT ( poli- 1.4 sikloheksil – dimetilen – tereftalat ) lifleri.
Modifiye ( yeni ) poliester lifleri.
1.3.1. PET Poliester Liflerinin Elde Edilmesi
PET poliester lifleri iki yönteme göre elde edilir. Birincisinde başlangıç maddesi
olarak etilen glikol ve dimetiltereftalat alınır. İkinci yöntemde ise başlangıç maddesi olarak
etilen glikol ve tereftalik asit alınır.
Polimerleştirilen ham madde, polimerleştirme kazanında soğutularak alınır ve küçük
parçalar halinde kesilerek üretilir. Polimerler, erime noktası olan 260 °C de eritilerek
yumuşak eğirme yöntemine ile filament haline getirilir. Bu filamentlere daha sonra
mukavemetlerinin artması için bir germe – çekme işlemi uygulanır.
1.3.2. Poliester Liflerinin Fiziksel Özellikleri
Enine kesit ve boyuna görünüş : Poliester lifleri mikroskop altında düzgün bir
çubuk şeklinde görülür. Enine kesiti ise yuvarlaktır.
Renk ve parlaklık : Poliester lifleri genelde beyaz olarak üretilir. Poliester lifi
parlaktır istenildiğinde yarı mat veya mat olarak da elde edilebilirler.
İncelik ve uzunluk : Poliester lifleri çeşitli uzunluklarda üretilebilir. Kullanım
alanına bağlı olarak filament halde olabileceği gibi kesikli ( stapel ) şeklinde de olabilir.
Mukavemet: Poliester liflerinin mukavemeti üretim şekline göre değişiklik
gösterir. Filament halde bulunan poliester liflerinin mukavemeti 4 – 7 gr/denye, arasındadır.
Nem çekme özelliği : Poliester liflerinin nem çekme özelliği çok düşüktür. Bu
oran normal şartlarda % 0.2 – 0.8 arasında değişmektedir. Poliester lifleri nemi
bünyelerine çekmeden yüzeyde tutabildikleri için üretilen ürünlerin sıcak
havalarda giyilebilmesi sağlanır.
Sürtünmeye karşı dayanıklılık : Poliester liflerinin sürtünmeye karşı
dayanıklılığı çok iyidir. Tüylenme sorunu ile karşılaşılabilir.
Boyut değiştirmezlik :. Sıcak fiksaj işlemi uygulanan poliester liflerinin boyut
değiştirmezliği çok iyidir. Sıcak fiksaj uygulanmış poliester kumaşlar yüksek sıcaklıklarda çekebilir.
Esneklik ve yaylanma özelliği : Poliester liflerinin esneklik özelliği genelde iyi
, yaylanma özelliği çok iyidir. Filament halindeki Poliester liflerinin uzama
oranı % 15 – 30, kesikli halde ise % 30 – 50 arasında değişmektedir.
Hacimsel yoğunluk : Poliester lifleri hafif bir lif olup, özgül ağırlığı 1.38 gr/cm³ tür.
1.3.3. Poliester Liflerinin Kimyasal Özellikleri
Kimyasal maddelerden etkilenme : Poliester lifleri asitlere, kuru temizlemede
kullanılan çözücülere ve ağartıcılara karşı dayanıklıdır. Kuvvetli alkaliler ise liflere zarar verir.
Çevresel faktörlere karşı dayanıklılık : Poliester liflerinin güneş ışığına karşı
dayanıklılığı birçok sentetik liften daha iyidir. Uzun süre güneş ışığı liflere zarar
verebilir. Perdelik kumaş olarak kullanılabilir. Bakteri, mantar,küf, güve ve
diğer zararlı böcekler liflere zarar vermez.
Elektriklenme özelliği: Poliester liflerinin elektrik iletme özelliği çok düşük
olduğundan statik elektrikle yüklenir.
Isıdan etkilenme özelliği :. Poliester liflerinin erime noktası 250°C dir..
Poliester ürünleri pek fazla buruşmadığından düşük ısılarda ütülemek gerekir.
Ütüleme sıcaklığı 140 °C dir.
Yanma özelliği : Poliester lifleri alevle karşılaştığında çekerek erir. Kimyasal
bir koku ve siyah bir is bırakır. Külü ise krem renginde, boncuk şeklinde ve serttir.
1.3.4. Poliester Lifinin Kullanım Alanları
Poliester lifleri tekstilde oldukça geniş bir kullanım alanı bulmuştur. Tek başına
kullanılacağı gibi diğer liflerle de karıştırılarak kullanılan poliester lifinden tafta, organze ve
saten gibi çeşitli kumaşlar üretilir. En çok pamuk lifiyle karıştırılan poliester lifleri yün,
akrilik, ipek, viskoz ve keten lifi ile de kullanılabilir.
Giyim : Takım elbise, iç giyim, gömlek ve dış giyimde mont, kaban, pardesü
Ev tekstili : Yatak örtüsü, masa örtüsü, yastık, nevresim, perdelik kumaş ve halı yapımında.
Endüstriyel alanlar : Balık ağı, otomobil lastikleri, ip, halat, dikiş ipliği ve
yelken bezi yapımında kullanılır yapımında kullanılır
Resim 1.9 : Poliester liflerinden üretilen dikiş iplikleri
1.4. Polivinil Lifleri
Polivinil liflerini 4 ana grupta toplanır.
Poliakrilonitril lifleri : Akrilik lifi, Modakrilik lifi
Polivinilklorür lifleri : % 100 PVC lifleri, polivinilklorür kopolimerleri,
modifiye edilmiş polivinilklorür lifleri
Poliviniliden klorür lifler
Polivinilalkol lifleri
1.4.1. Poliakrilonitril Lifleri ( PAN )
Poliakrilonitril lifleri akrilik ve modakrilik olmak üzere iki gruba ayrılmıştır.
1.4.1.1. Akrilik Lifleri
1.4.1.1.1. Akrilik Liflerinin Elde Edilmesi
Akrilik lifleri, % 85 oranında akrilonitril polimerleri ile % 15 oranında birden fazla
monomerin karıştırılması ile elde edilmiştir. Sıvı akrilonitril çeşitli katalizörler kullanılarak
polimerizasyon işleminden geçirilir. Polimer içerisine katılan bir solvent ile eritilir ve % 25 –
40 oranında bir polimer çözelti elde edilir.
Sıcak hava ile karşılaşılan liflerin üzerindeki çözücü buharlaştırılır ve filament
biçimindeki lifler sertleştirilir. Akrilik lifleri yaş veya kuru çekim yöntemine göre elde edilir.
Bu filamentlere daha sonra mukavemetlerinin artması için bir germe – çekme işlemi uygulanır.
1.4.1.1.2. Akrilik Liflerinin Fiziksel Özellikleri
Enine kesit ve boyuna görünüş : Yaş eğirme yöntemine göre üretilen akrilik
liflerinin enine kesiti yuvarlak veya fasulye şeklindedir. Kuru eğirme yöntemine
göre elde edilen akrilik liflerinin enine kesiti yer fıstığı şeklindedir. Yuvarlak
veya fasulye şeklinde enine kesite sahip olan akrilik liflerinin yaylanma
yeteneği, yer fıstığı şeklinde enine kesite sahip olan akrilik liflerinin de
yumuşaklığı ve parlaklığı iyidir. Akrilik liflerinin boyuna görünüşleri pürüzsüz ,
büklümlü ve çizgilidir.
İncelik ve uzunluk : Akrilik lifleri çeşitli uzunluklarda üretilebilir. Kullanım
alanına bağlı olarak filament halde olabileceği gibi kesikli ( stapel ) şeklinde de
olabilir. Kesikli ( stapel ) olarak kullanılacak liflerin daha hacimli olması için kıvrım kazandırılır.
Tablo 1.3: Poliakrilik üretim aşamaları
Mukavemet: Akrilik liflerinin mukavemeti diğer sentetik lifler ( naylon,
poliester, olefin ) kadar yüksek değildir. Daha çok pamuk yün lifi gibi doğal
liflere yakındır. Akrilik liflerinin mukavemeti 2 – 3.6 gr/denye, arasındadır.
Nem çekme özelliği: Akrilik liflerinin nem çekme özelliği düşüktür. Bu oran
normal şartlarda % 1 – 2.6 arasında değişmektedir. Akrilik liflerinin nem çekme
özelliği düşükse de, mikro liflerin yüzeylerinde su tutma özellikleri yüksektir.
Sürtünmeye karşı dayanıklılık : Akrilik liflerinin sürtünmeye karşı dayanıklılığı iyi değildir.
Boyut değiştirmezlik : Akrilik liflerinin boyut değiştirmezliği iyi değildir.
Sıcak fiksaj işlemi uygulanan poliester liflerinin boyutlarında değişiklik olmaz.
Buhar akrilik ürünlerinin boyutlarında değişikliğe neden olabilir.
Esneklik ve yaylanma özelliği : Akrilik liflerinin esneklik özelliği diğer
sentetik liflere oranla daha düşüktür, yaylanma özelliği ise lifin türüne göre
iyiden çok iyiye doğru farklılıklar gösterir. Akrilik liflerinin uzama oranı % 20
– 36 arasında değişir. Akrilik lifi % 1 uzatıldığında % 95 esneyebilir.
Hacimsel yoğunluk: Akrilik liflerinin özgül ağırlığı 1.14 – 1.19 gr/cm³ arasında değişmektedir.
1.4.1.1.3. Akrilik Liflerinin Kimyasal Özellikleri
Kimyasal maddelerden etkilenme: Akrilik lifleri nitrik asit dışında diğer
asitlere karşı dayanıklıdır. Özellikle yoğun ve sıcak haldeki alkaliler life zarar
verir. Kuru temizlemede kullanılan çözücüler lifin sertleşmesine yol açabilir.
Klorlu ağartıcılar dışındaki ağartıcılara karşı dayanıklıdır.
Çevresel faktörlere karşı dayanıklılık : Akrilik liflerinin güneş ışığına karşı
dayanıklılığı oldukça iyidir. Bakteri, mantar,küf, güve ve diğer zararlı
böcekler liflere zarar vermez.
Elektriklenme özelliği: Akrilik liflerinin elektrik iletme özelliği az nem çektiği
için düşüktür. Bu nedenle akrilik ürünlerde statik elektriklenme problemi ile karşılaşılır.
Isıdan etkilenme özelliği : Akrilik liflerinin belli bir erime noktası yoktur.
Erime noktası 215 - 255°C arasında değişir. Çok yüksek sıcaklıklar ürünlerin
renginde değişikliğe neden olabilir. Ütüleme sıcaklığı 110 °C olmalıdır.
Yanma özelliği : Akrilik liflerinin alevle karşılaştığında eriyerek yanar. Alev
çekildikten sonrada yanmaya devam eder. Kimyasal bir koku ve siyah bir is
bırakır. Külü sert siyah ve şekilsizdir.
1.4.1.1.4. Akrilik Liflerinin Kullanım Alanları
Akrilik lifleri çeşitli giysilerde ve ev tekstili ürünlerinde tek başlarına veya karışım
halde kullanılabilir. Tutumlarının yün lifine benzemesi, hafif olmaları ve bakımlarının yüne
göre daha kolay olması nedeniyle akrilik lifleri piyasada aranır bir konuma gelmiştir. Akrilik
liflerinden hacimli iplikler üretilerek özellikle örme yüzey üretimde ve örmecilik sektöründe yaygın olarak yararlanılır.
Giyim :Kazak, elbise, çorap, el örgü iplikleri çocuk giysilerinde ve bazı spor
giysilerinde ( özellikle kayak ) kullanılır. Akrilik liflerinden imitasyon kürk kumaşlar da üretilebilir.
Ev tekstili : Perdelik ve döşemelik kumaş, battaniye ve halı yapımında kullanılır.
Resim 1.12 : Kayak elbisesi yapımında akrilik lifi kullanılır.
1.4.1.2. Modakrilik Lifleri
Bileşiminde % 35 – 85 arasında akrilonitril içeren life modakrilik lifi denir.
Modakrilik liflerinde akrilonitrilin yanında komonomer olarak vinil krorür, viniliden klorür
ve vinil disayinit bulunur. Lifler kuru veya yaş çekim yöntemine göre üretilir.
Modakrilik liflerinin mukavemetleri ve sürtünmeye karşı dayanıklılıkları iyi değildir.
Liflerin yaylanma yeteneği ve esneme özellikleri iyidir. Dökümlü bir liftir. Güneş ışığına
karşı dayanıklılıkları çok iyidir. Kimyasal maddelere karşı ve aleve karşı dayanıklılığı iyidir.
Modakrilik liflerinin nem çekme özelliği çok düşüktür % 0,4 – 3 arasında değişir.
Sürtünmeden dolayı liflerde tüylenme problemi ile karşılaşılabilir. Modakrilik ürünleri 110
°C ve daha düşük sıcaklıklarda ütülenmelidir.
1.4.1.3. Diğer Polivinil Lifleri
Polivinilklorür lifleri : Bu lifler asetilen ve hidroklorik asitten elde edilen
vinilklorürün polimerleştirilmesi sonucunda üretilen liflerdir.Bu gruba giren üç
lif vardır. % 100 PVC lifleri, polivinilklorür kopolimerleri, modifiye edilmiş polivinil klorür lifleri.
% 100 PVC lifleri : % 100 polivilklorüre plastikleştirici eklenmesiyle % 100
PVC lifleri elde edilmektedir. Güç tutuşurluk yanmazlık ve kimyasal maddelere
karşı dayanıklılıkları nedeniyle, itfaiyeci elbiselerinde, çadır, balık ağları,
dokusuz yüzeyler ve yelkenler gibi endüstriyel tekstil alanında kullanılmaktadır.
Resim 1.13: PVC liflerinden çadır üretimi yapılır.
Vinilklorür kopolimerleri: Bu lifler güç tutuşurlukları, kimyasal maddelere
karşı dayanıklılıklarının yüksek olması nedeniyle çeşitli filtreler ve ağ
dokumaları gibi özel alanlarda kullanılır.
Modifiye polivinilklorür lifleri: Polivinil klorürün kimyasal yapısı
değiştirilerek içindeki klor miktarı arttırılır. Bunun sonucunda bazı
özelliklerinde değişimler olur. Güç tutuşurluk ve yanmazlık özellikleri
nedeniyle çadır, muşamba, tente ve çeşitli filtrelerin üretimde kullanılır.
Polivinilidenklorür lifleri: Bileşiminde en az % 80 oranında viniliden klorür
bulunan polimer maddeden çekilmiş lifler olarak tanımlanır. Güneş ışığına karşı
dayanıklılıkları çok iyidir. Kolay yıkanır, temizlenir ve leke tutmaz. Bu
özellikleri nedeniyle otomobil döşemelerinde ve dış mekanlarda kullanılacak döşemeliklerde kullanılır.
Polivinilalkol lifleri: Bu lifler yaş eğirme yöntemine göre elde edilir. Polivinil
alkol liflerinden çeşitli filtrelerin, balık ağlarının ve spor giysilerin yapımında
yararlanılır. Ayrıca pamuk, viskoz ve ipek lifleri ile karıştırılarak eşarp ve fular yapımında da kullanılmaktadır.
1.5. Poliolefin Lifleri
Poliolefin lifleri ilk olarak İtalya ve Almanya’da üretilmiştir. ABD’de üretimi ise 1960
yılında başlamıştır. Poliolefin lifleri, doymamış hidrokarbonların polimerleşmesi ile elde edilen liflerdir.
Poliolefin lifleri polietilen lifleri, polipropilen lifleri, politetrafluoroetilen lifleri
(teflon) olmak üzere üç grupta incelenir.
1.5.1. Polipropilen Lifleri
1.5.1.1. Polipropilen Liflerinin Elde Edilmesi
Bir petrol ürünü olan propilenin uygun katalizörler ile 25 – 30 atmosfer basıncı altında
100 °C de polimerizasyonu ile elde edilmektedir. Polipropilen lifleri günümüzde yumuşak
çekim veya düzesiz çekim yöntemine ( film yarma tekniği ) göre elde edilir.
1.5.1.2. Polipropilen Liflerinin Fiziksel Özellikleri
Enine kesit ve boyuna görünüş : Polipropilen liflerinin enine kesitleri genelde
yuvarlak boyuna görünüşleri ise silindiriktir. Lif yüzeyi pürüzsüz görünür.
Renk ve parlaklık : Polipropilen lifleri renksiz olarak üretilir. Üretim sırasında
polimer sıvısı boyanarak istenilen renkte lif elde edilebilir.
İncelik ve Uzunluk : Polipropilen liflerinin çeşitli uzunluklarda üretilebilir.
Kullanım alanına bağlı olarak filament halde olabileceği gibi kesikli ( stapel ) şekilde de olabilir.
Mukavemet: Polipropilen liflerinin mukavemeti yüksektir. Polipropilen
liflerinin mukavemeti 3 – 5 gr/denye, arasındadır.
Nem çekme özelliği: Polipropilen lifleri bünyelerine hiç nem çekmez. Nem
çekmediği için su ile bulaşan lekelerden etkilenmez. Polimer çözeltisi
renklendirildiği zaman boyanabilir.
Sürtünmeye karşı dayanıklılık : Polipropilen liflerinin sürtünmeye karşı dayanıklılığı çok iyidir.
Boyut değiştirmezlik : Polipropilen liflerinin boyut değiştirmezliği
mükemmeldir. 120°C’nin üzerindeki sıcaklıklarda ürünler büzüşür.
Esneklik ve yaylanma özelliği : Polipropilen liflerinin esneklik özelliği çok
iyidir, yaylanma özelliği ise iyi değildir
Hacimsel yoğunluk : Polipropilen liflerinin özgül ağırlığı çok düşük olup
0, 92gr/cm³ tür. Bu lifin sudan da hafif olduğunu gösterir.
1.5.1.3. Polipropilen Liflerinin Kimyasal Özellikleri
Kimyasal maddelerden etkilenme : Polipropilen liflerinin asitlere ve alkalilere
karşı dayanıklılığı iyidir. Kuru temizlemede kullanılan çözücüler life zarar
verebilir. Bu yüzden yıkama yapılması daha iyidir ve önerilir.
Çevresel faktörlere karşı dayanıklılık : Polipropilen lifleri uzun süre güneş
ışığı etkisi altında kalırsa lif zarar görür. Bakteri, mantar,küf, güve ve diğer
zararlı böcekler liflere zarar vermez.
Elektriklenme özelliği: Polipropilen liflerinin elektrik iletme özelliği düşüktür.
Nem çekmedikleri için ürünlerde statik elektriklenme problemi ile karşılaşılır.
Bitim işlemleri ile bu problem giderilebilir.
Isıdan etkilenme özelliği : Polipropilen liflerinin erime noktası 170 °C civarındadır.
Yanma özelliği : Polipropilen lifleri alevle karşılaştığında yanarak erir. Alev
çekildikten sonrada lifler kendi kendini söndürür. Kimyasal bir koku veya
parafin kokusu çıkar. Siyah bir is bırakır. Külü oldukça serttir.
1.5.1.4. Polipropilen Liflerinin Kullanım Alanları
Polipropilen lifleri çeşitli giysilerde, döşemelik kumaş, halı ve endüstriyel alanda
oldukça geniş bir kullanım alanına sahiptir. Tek başlarına veya diğer liflerle karıştırılarak kullanılabilir.
Giyim :İç giyim, çorap, çocuk giysilerinde, çeşitli ipliklerin yapımında,
özellikle lifin nem çekmemesi nedeniyle ve sürtünmeye karşı dayanıklı
oluşlarından spor giysilerinde kullanılır.
Ev tekstili : Polipropilen lifleri , battaniye, halı ve halat yapımında jüt ve
benzeri liflerin yerini almaktadır. Polipropilen lifleri özellikle halı ve döşemelik
kumaş yapımında kullanılmaktadır. Battaniye yapımında yün lifleri ile karıştırılarak kullanılır.
Endüstriyel tekstil : Çeşitli filtre kâğıdı, balık ağ ve kayış yapımında
kullanılmaktadır. Polipropilen liflerinden yat döşemeleri ve otomotiv
sektöründe de yararlanılmaktadır.
1.5.2. Diğer Poliolefin Lifleri
Polietilen lifleri : Polietilen lifleri etilen gazının polimerizasyonu sonucu elde
edilir. Yumuşak eğirme yöntemine göre elde edilir. Liflerin birçok özelliği
polipropilen lifine benzemektedir. Polietilen liflerinin erime noktası ve uzama
yeteneği polipropilen lifinden daha düşüktür. Bu lif tekstil sektöründe çok
büyük bir öneme sahip değildir. Plastik ve ambalaj sanayinde daha etkin
kullanılmaktadır. Polietilen lifleri kimyasal maddelere karşı koruyucu kumaş,
ip, yelken bezi, ağ, halat, filtre, otomobil ve uçak döşemelerinde kullanılmaktadır.
Politetrafluoroetilen lifleri ( teflon ) : Tetrafluoroetilen gazının yüksek basınç
altında su beraberliğinde polimerleşmesi ile elde edilir. Yanmaya ve kimyasal
reaktiflere karşı koruyucu kumaşların yapımında, ambalaj malzemesi, filtre
bezleri, taşıyıcı bantlar, kaplama maddeleri ve tıbbi malzemelerin yapımında
kullanılır. Uzay giysilerinde de kullanılmaktadır.
1.6. Poliuretan Lifleri
Poliuretan, glikol ile diizosiyanat bileşiklerinin reaksiyonundan elde edilir. Bu lif ilk
olarak Almanya’da üretilmiştir. İlk üretilen bu lifler sert tutumlu olduğundan tekstilde
kullanım alanı yaygınlaşmamıştır. Esneklikleri çok yüksek olan poliuretan lifleri elastomer
lif grubuna girer.
Spandex lifleri : Yapısında % 85 oranında poliuretan polimerleri bulunan sentetik
liflere spandex adı verilir. Spandex lifleri 1958 yılında ABD’de üretilmiş ve 1959 yılında
piyasaya sürülmüştür.
Spandex liflerinin enine kesitleri yuvarlak ve yer fıstığı şeklinde, yüzeyleri genelde
pürüzsüzdür. Spandex lifleri 0.7 – 1 gr/denye gibi çok düşük bir mukavemete sahiptir.
Spandex liflerinin en önemli özelliği kopma anındaki uzama yüzdesinin % 400 – 700
arasında olmasıdır. Liflerin nem çekme yeteneği % 1 – 1.4 oranındadır.
Spandex liflerinin kimyasal maddeler karşı dayanıklılığı iyidir. Bakteri ve
mikroorganizmalar life zarar vermez. Güneş ışığına karşı dayanıklıdır. Spandex lifleri alevle
karşılaştığında kimyasal bir koku çıkararak yanar ve siyah, yumuşak bir kül bırakır. Liflerin
erime noktası 230 – 270 °C arasında değişmektedir.
Spandex lifleri başka liflerle birlikte kullanılır. Bu liflerin üzeri bazen pamuk, viskoz
ve naylon lifleri ile kaplanabilir. Esnekliği iyi olan mayo, iç çamaşırı, çorap konçları, çorap,
dizlik, çeşitli dans ve spor giysilerinde kullanılmaktadır. Cerrahi bant ve korse yapımında da
kullanılır. Çeşitli kumaşlarda ve trikolarda spandex liflerinden yararlanılır.
Resim 1.15 : Spandex lifleri spor çoraplar ve dizlik yapımında kullanılır
HAMMADDELER ANSİKLOPEDİSİ
