MAKALELER / PLASTİK AMBALAJDA GERİ DÖNÜŞÜM
Plastik, ilk olarak 1860 yılında Alexsander PARKES tarafından keşfedildi ve bugün geniş bir alanda kullanılmaktadır. Plastik ürünleri dünyada yılda 80 milyon ton kullanılmaktadır.
Plastiklerin kaynağı, ham petrol, gaz ve kömürdür. Plastiğin genelde ana kaynağı petrol rafinerisinden arta kalan bakiye maddelerdir. Dünyada üretilen toplam petrolün sadece %4 plastik üretimi için kullanılmaktadır.
Plastikler, karbonun hidrojen, oksijen, azot ve diğer organik ve inorganik elementli elementlerle oluşturduğu manomerler diye adlandırılan en küçük ve basit moleküllü gruplardaki çift bağın koparılarak polimerler diye adlandırılan uzun zincirli yapıya dönüştürülmesi ile elde edilen insan yapımı maddelerdir. Polimerler, belli bir sıcaklık ve basınç altında ve belli katalizörler kullanılarak bir reaktörde monomerleri reaksiyona sokularak elde edilir. Bu işlemler sonucu elde edilen polimerler reçine, granüle ve toz halindedir.
Polimerlerin plastik ürünlerine dönüşümü üç kademede gerçekleşir. Bunlar;
- Reçine granüller veya tozları yumuşatmak için ısıtılır,
- Yumuşatılmış madde belli kalıplara dökülür,
- Ürün soğutulur ve şekillenmiş plastik ürün, elde edilir.
Plastik ürünlerinin üretildiği birkaç metot var. Bunlar, akıtma ile dökme (kalıba dökme) ekstrüzyonlu kalıba dökme, üflemeli kalıba dökme, sıkıştırmalı dökme ve vakum termo şekil vermedir. Bugün takriben 40 farklı bir polimer kullanılmaktadır. Her bir polimer farklı kimyasal kompozisyona sahiptir.
Plastikler düşük yoğunluklu, kuvvetli, istenen şekilde şekillendirme özelliğine sahip ve düşük maliyetinden dolayı daha fazla alanda kullanılmaya başlanılmıştır. Kullanım kapasitesi sürekli olarak artmaktadır. Plastikleri ayırt etmek için plastik teşhis etme kodu kullanılır. Genelde kullanılan 7 tür plastik teşhis etme kodu var. Bunlar, polietilen tereftalat (PET veya PETE veya PE), yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE), polivinil klorür (PVC), düşük yoğunluklu polietilen (LDPE), polipropilen (PP), polistiren (PS), genişletilmiş (veya köpükleştirilmiş) polistiren (EPS) ve diğeridir.
Plastikler günlük hayatımızda çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Plastikler küresel enerji ihtiyaçlarını minimize etmeye yardımcı olur ve yenilenmeyen kaynakların ömrünü uzatır. Piyasada kullanılan tüm plastikler kolay teşhis edilip, ayrıştırılmaları için kimliklerine göre kodlanmalı. Kotlamalar plastik malzemelerin kolay teşhis edileceği ve görüleceği yerlere yapılmalı. Kotlanmayan plastiklerin satışları önlenmeli. Piyasada kullanılan plastikler ve kullanım alanları aşağıda verilmiştir .
a) PET Plastikler
PET leri teşhis etme Kodu 1 dir. Yoğunluğu 1.33-1.38 gr/ml.dir. Maksimum kullanılabilir sıcaklığı 60°C dir. Orta sertlikte bir plastiktir. En çok kullanılan plastiklerden biridir. PET, açık veya hafif renkli, yarısaydam, suda yüzebilir fakat köpük yapılamaz, 250°C gibi yüksek erime sıcaklığına sahip bir plastiktir. Çeşitli boyutlarda içme suyu, meyve suyu ve bitkisel yağ şişeleri, fıstık yağı kavanozu, mikro dalga gıda tepsisi örtüsü, salata kapları PET plastiğinden yapılmaktadır. Son yıllarda levha uygulamaları artmaktadır. PET hızlı yanar, alevleri renksiz, yanarken mum kokusu ve sönerken beyaz duman verir.
b) HDPE Plastikler
HDPE.leri teşhis etme Kodu 2 dir. Yoğunluğu 0.94, 0.96 gr/ml.dir. Doğal olarak süt rengi görünümdedir. Maksimum kullanılabilir sıcaklığı 120 °C dir. Yarı saydam veya renklidir. Orta sertlikte bir plastiktir. En çok kullanılan plastiklerden biridir. Düşük maliyetli, kolay şekillenebilmesi ve kırılmaya dayanıklı olması nedeni ile geniş bir kullanım alanına sahiptir.
Süt, su, meyve suları, sıvı deterjanlar, motor yağları, çamaşır suları, şampuanlar ve losyonların kapları üflemeli kalıba dökmeli HDPE den yapılmaktadır.
c) PVC Plastikleri
PVC leri teşhis etme Kodu 3 dür. Yoğunluğu 1.32-1.42 gr/ml.dir. Maksimum kullanılabilir sıcaklığı 70°C dir. Sert ve esnek olmak üzere iki tür PVC malzemesi var. Parlak yüzeye, iyi fiziksel özelliğe ve kimyasal dirence sahip bir plastiktir. Uzun süre kararlı kalır, yanmaya dayanıklı ve iyi bir yalıtım özelliğine sahiptir. Bitkisel yağlar ve şampuan şişeleri çamaşır suyu ve sıvı deterjan kapları sıvı motor yağı şişeleri, pencere temizleme ürünleri, taze et kapları, ketçap şişeleri, borular ve pencere çerçevesi malzemeleri PVC’den yapılmaktadır. PVC yakıldığı zaman çok asidik özelliğe sahip hidrojen klorür gaz kirleticisi yanında kanser yapıcı dioksin ve furan gibi kirleticiler oluşur. PVC yandığı zaman çok asidik koku yayar. Sert PVC, benzenli ortamda lastik halini alır, metil etil ketonlu ortamda ise çözünür. PVC’nin sağlık ve çevresel etkisi hakkındaki halkın endişesinden dolayı birçok gelişmiş ülkelerde gıda sektöründe kullanımı azaltılmakta veya kaldırılmaktadır.
d) LDPE Plastikleri
LDPE leri teşhis etme Kodu 4 dür. Yoğunluğu 0.91-0.93 gr/ml.dir. Maksimum kullanılabilir sıcaklığı 80°C dir. Düşük yoğunluklu polietilendir. Erime sıcaklığı 120°C dir. Esnek ve buruşmaz özelliğe sahip bir plastiktir. LDPE plastikleri, pürüzsüz, esnek ve nispeten saydam olduğundan dolayı film hammaddesi olarak en çok kullanılır. Ayrıca çuval, büzgü ve germe şalı, çöp torbası, ekmek ve sandviç torbası, bakkal torbaları, margarin tüpleri, hardal ve kahve kabının esnek kapakları yapımında kullanılır.
e) Polipropilen (PP) Plastikler
PP leri teşhis etme Kodu 5 dir. Yoğunluğu 0.90-0.92 gr/ml. arasında değişir. Maksimum kullanılabilir sıcaklığı 135°C dir. Yarı saydam, suda yüzebilen fakat köpük olmayan bir plastiktir. Kimyasal maddelere, ısıya ve aşırı yorulmaya dayanıklı bir maddedir. Orta sertliğe ve parlaklığa sahip plastiklerdir. Margarin tüpleri, ketçap şişeleri, çubuk, başlıklar, yoğurt kapları ve bazı kaplar ve kapaklar polipropilen plastiklerden yapılmaktadır. Paketlemede kullanılan plastiklerin en düşük yoğunluklu olanıdır. PP yavaş yanar, yanan bir yakıt gibi kokar. PP sıcak toluende çözünür.
f) Polistiren (PS) Plastikler
PS leri teşhis etme Kodu 6 dır. Yoğunluğu 1.03-1.06 gr/ml arasında değişmektedir. Maksimum kullanılabilir sıcaklığı 70°C dir. Rigit ve köpük olabilir, çok yönlü ve amaçlı kullanılan bir plastiktir. Oldukça sert, kırılgan ve parlak bir plastiktir. Nispeten düşük erime noktasına sahip çok pahalı olmayan bir reçinedir. Polistiren hızlı yanar, kuvvetli gaz kokusu yayar, önemli miktarda kurum üretir. Asetonlu ortamda hızla kabarır. Koruyucu paketleme, yumurta kartonları, tepsileri, fast-food paketleme kapları, su bardağı, kapaklar ve köpek
kapları polistren plastiklerden yapılmaktadır.
Plastik şişelerin yoğunluğu :
|
Plastik Ambalajın Geri Kazanımı
Plastikleri geri kazanmanın temel esası,
- Depolama alanlarında katı atık bertaraf ücretinin artması plastikleri geri kazanmayı hızlandırmıştır. Plastikler hafif malzemeler olmakla birlikte hacimsel olarak büyük yer işgal ettikleri için depolama alanlarının ömrünü kısaltmaktadır. Son yıllarda çeşitli ülkelerde depolama alanlarına uygulanan vergilendirme veya birim ton başına bertaraf ücreti geri kazanmayı hızlandırmıştır.
- Plastik madde üretiminde orijinal maddelerin yanında geri kazanılan ürünlerinde kullanılmasının zorlanması plastikleri geri kazanmayı geliştirmiştir. Hala geri kazanılan plastiklerin ücreti orijinal plastiklerin fiyatlarından daha yüksektir.
- Geri kazanılmış plastikten yapılmış ürünlere pazar talebinin teşvik edilmesi ile plastiklerin geri kazanılmasını hızlandırmıştır.
- OPED tarafından petrole yapılan zamlar plastiklerin geri kazanılmasını hızlandırmıştır.
Plastikleri geri kazanmaya başlamadan önce,
- Katı atık içindeki geri kazanılabilir plastik miktarı önceden tespit edilmelidir,
- Plastiklerin oluştuğu kaynaklar, miktarları ve türleri önceden tespit edilmelidir,
- Geri dönüşümün, taşıyıcılarla, çalışanlarla, satın alıcılarla, halkla birlikte yapıldığı unutulmamalıdır. Bu konuda ilgililere yeterli eğitim verilmelidir. 20 şer dakikalık eğitim seminerleri verilmelidir.
- Toplayıcıların ve halkın plastikleri tanımaları konusunda yeterli eğitimi almaları sağlanmalıdır,
- Bu bilgiler temel oluşturularak bir izleme programı hazırlanmalıdır,
- Toplanan malzemelerin nerelere satılacağı önceden planlanmalıdır. Aksi durumda toplama yapmanın bir anlamı yoktur,
- Plastikleri satın alıcı firmaların adresleri, telefon numaraları ve e-mail adresleri ilgili yerlerde yayınlanmalıdır,
- Yerel yönetimler ve merkezi hükümetler toplanan malzemelerin değerlendirilmesi konusunda özendirici ve geliştirici politikalar üretmelidirler,
- Daha geniş, kaliteli ve ekonomik geri dönüşüm politikaları ve senaryoları geliştirilmelidir,
- Özellikle küçük kaplarda toplanan plastikler daha sonra büyük kumbaralara konmalıdır,
- Toplanan malzemelerin aylık olarak miktarları, tipleri ve kirlilik seviyeleri kaydedilmelidir, Geri dönüşüm programına katılanlara zaman zaman yetkili kişiler yazılı olarak etmeliler.
İngiltere’de katı atık içindeki plastik miktarı %8-11 arasında değişmektedir. A.B.D. de çöplerin %62 depolanmaktadır. 1960 yılında çöp içinde plastik miktarı %0.5 iken 1993 yılında bu değer %9.3 çıkmıştır.
A.B.D. de Katı Atık İçindeki Plastiklerin Gelişimi:
|
1987 yılında A.B.D. de kullanılan plastik miktarı 21 671 000 ton idi. Paketlemede kullanılan malzemelerin ağırlıkça %30 plastik idi. Özellikle bu plastikler gıda sanayinde, temizleme hazırlamada, perakende ticarette, yeme içme yerlerinde ve sağlık merkezlerinde yoğunlaştığı görülür. Fransa.da katı atık içindeki plastik miktarı %15 oranındadır.
Avusturya katı atık içindeki plastik miktarı %17 oranındadır. Bu plastik içinde tekstil atıkları da bulunmaktadır. 2000 yılı verilerine göre 127.000 ton plastik geri kazanılmıştır. Avusturya’ da depolanan katı atık miktarı 1990 yılında 1.37 milyon ton iken 1996 yılında bu değer 0.89 milyon tona düşmüştür. Her biri 760 000 ton kapasiteli 101 geri dönüşüm tesisi kurulmuştur. Toplam kapasitesi bir milyon ton/yol olan 498 adet kompost tesisi inşa edilmiştir. 61 adet depolama tesis çalışmaktadır. EfW değeri 1.8 Mtpa kapasiteli çöp yakma tesisi bulunmaktadır. Avusturya’ da üçer yıllık planlama yapılarak katı atık miktarı azaltılmaya çalışılmaktadır. Özellikte depolama vergisi artırılmaktadır.
Almanya’ da plastik maddelerin %60 geri kazanılmaktadır. Bu plastiklerin yaklaşık olarak %36 mekanik olarak, %24 ise ya mekanik veya enerji geri kazanmak amacı ile geri kazanılmaktadır.
Plastiklerin çoğunu geri kazanmak mümkündür. Fakat toplama, kaba temizleme, ayırma, yıkama ve tekrar işleme zorluğundan dolayı genelde mevcut durumda 3 tür plastik geri kazanılmaktadır.
Bunlar;
- Kimlik Kod no 1 olan PET
- Kimlik Kod no 2 olan HDPE
- Kimlik Kod no 3 olan PVC ‘dır. Tüm ülkelerde kullanılan PET, HDPE ve PVC ler toplam plastiklerin %90-95 oluşturmaktadır.
Tüm plastik süt şişeleri, su ve soda şişeleri, meyve suyu şişeleri, plastik yağ şişeleri, cam temizleme sıvısı şişeleri, margarin tüpleri, peynir taşımalıkları, metal sapsız krem kapları gibi plastik malzemeler geri kazanılabilir.
Sarı renkli geri kazanma kutusu, torbası veya kumbarası, plastik atıkların oluştuğu kaynağa yakın yerlere konulur. Plastiklerin oluştuğu kaynaklar önceden tespit edilmelidir. Bu konuda bir saha çalışması yapılmalıdır. Okullar, restoranlar, büfeler, lokantalar, stadyumlar, marketler, bakkallar, hastaneler, oteller kullanılmış ambalaj atıklarının en çok oluştuğu ana kaynaklardır. Bu merkezler ayrı toplama noktaları olmalı.
Buralarda ayrı toplanmasına yardımcı olmak için broşürler dağıtılmalı veya asılmalı. Broşürlerde bilgiler basit ve aktif dil kullanılarak yazılmalı. Bazı maddelerin neden kabul edilmediği halkın kolayca anlayacağı dilde yazılmalı. Yazılı materyallerde yazılı ve görsel bilgiler birlikte kullanılırsa iyi olur. Broşürlerde teknik terimler kullanılmaktan sakınılmalı. Broşürlerde mutlaka telefon numaraları verilmeli. Tüm bu merkezlere sarı renkli ambalaj atığı taşımalıkları, kumbarası veya torbalı kutuları yerleştirilmeli. İlgili toplayıcılar plastikleri buralardan alarak geri kazanma tesisine götürmeliler. Bu toplama işlemini Belediyeler yapacağı gibi Belediyelerin izin vereceği kuruluşlarda yapabilirler. Toplayıcıların sarı renkli iş elbisesi giymeleri ve araçlarının sarı renkli olması ayrı toplama mantığının yerleşmesinde yardımcı olur. Tüketiciler sarı renkli geri kazanma kutusuna veya torbasına plastikleri koymadan önce;
- Kap içindeki sıvıyı boşaltmalı,
- Kapakları veya başlıkları çıkartmalı (geri dönüşüm ünitesinde ayrıştırmada ciddi işçilik gerektirmekte),
- Kapların üzerindeki etiketler mümkünse çıkarılmalı,
- Kapları su ile iyice çalkalamalı.
Ayrı toplama yerleri insanların kolayca katılabileceği, ulaşabileceği ve görebileceği yerler olmalı.
Geri dönüşüm kaplarına plastiklerin yanında alüminyum malzemeler, çelik malzemeler ve cam malzemeler konabilir. Türkiye’ de cam malzemeler ayrı olarak toplandığından bu durumda sarı renkli kaplarda sadece plastikler, alüminyum, teneke ve çelik malzemeler toplanabilir.
A.B.D. de yapılan bir çalışmaya göre geri kazanılan plastiklerin;
- % 70-90 kumbaralarda,
- % 10 gönüllü toplama,
- % 15-20 satın alma merkezlerinde toplanmaktadır.
Toplama, taşıma ve geri dönüşüm merkezlerinde ayrıştırma plastikleri toplama maliyetinin üçte ikisini oluşturmaktadır. Bu yüzden geri dönüşüm de uygun planlama yapılmalıdır. Bu planlama yapılırken taşıma maliyeti de mutlaka hesaplanmalıdır. Haftanın bir günü caddelere konan plastik torbaları tek tek toplamak önemli bir işletme maliyeti oluşturabilir. Bu tür işletme çok zaman alabilir. Seçilen torbalar bir kişinin kaldırabileceği büyüklükte torbalar olmalıdır.
Geri kazanılması planlanan plastikler, kaynakta, karışık çöp kutusu veya çöp depolama alanında ayrıştırılır. Karışık çöp kutusu ve çöp depolama alanında ayrı toplanan plastikler kaynakta toplananlara göre oldukça kirli olur.
Karışık olarak toplanılan plastikler geri dönüşüm tesisine taşınır. Geri dönüşüm tesisinde malzemeler önce sarsak elekten geçirilerek gevşek haldeki toprak, çamur gibi istenmeyen maddelerden temizlenir. Konveyör bant sonunda malzemeler elektro magnetik alandan geçirilerek çelik ve teneke malzemeler diğerlerinden ayrıştırılır. Konvetor band sonuna yerleştirilen magnetikleştirilmiş durum da alüminyum malzemeler plastiklerden ayrılır. Geriye kalan plastikler ayrıştırma bandı üzerinde kimlik kotlarına göre tasnif edilir.
Plastiklerin türlerine göre kodlanması ayrıştırmanın hızlı yapılmasına yardımcı olur. Geri dönüşüm bandı üzerinde giden plastik malzemeler görünür hafif ışın ile PET ve HDPE ve x-ray ışını ile PVC ayrıştırılabilir. Plastikler büyük yer işgal ettiğinden dolayı taşıma maliyetini minimize etmek için sıkıştırılarak balyalanır. Balyalandıktan sonra tekrar işlenmek için geri kazanma tesislerine gönderilir.
Tekrar işlenmesindeki kademeler;
- Besleme ünitesi,
- Büyük kirleticiler ayırma masasında elle giderilir,
- Plastikler mısır tanesi büyüklüğünde parçalanır,
- Plastik üzerindeki kirleticiler daha ileri gidermek için yıkanır,
- Yüzdürme ile hafif ve ağır plastikler ayrıştırılır,
- Nem oranı %1 den az oluncaya kadar plastikler kurutulur,
- Temizlenmiş olan malzemeler ekstrüdeye girer.
- Eritilmiş olan plastikler ekstruderde kalan pisliklerinden ayrıştırılır. Granüle haline getirilir.
- Granüller kurutulur, paketlenir ve satışa hazır hale getirilir.
Motor yağı plastik şişeleri, antifriz kapları, benzin ve yağ ilave şişeleri ile kahverengi likör şişelerinin geri kazanılması sakıncalıdır.
Geri dönüşüm merkezleri trafik bakımından uygun yerler olmalıdır. Gönüllü kuruluş ve kişiler buralara kolayca olaşarak evlerinde ve işyerlerinde topladıkları malzemeleri buralara verebilmelidir. Okul öğrencileri buraları ziyaret ederek geri dönüşümün nasıl yapıldığını görmelidirler. Dolayısıyla bu tesisler sürekli temiz olmalıdır. Geri dönüşümde gerekli şartları sağlamalıdır. Malzemelerin en az bir hafta süre ile depolanabileceği kapasitede olmalıdır.
Plastik Ambalajları Geri Kazanmanın Avantajları
Türkiye’ deki katı atıklarda plastikler ağırlıkça %5-9, hacimce ise %15-20 oranında çöplerde bulunmaktadır. 1990 lı yıllarda Almanya’ da katı atık içinde plastik miktarı ağırlıkça %30 iken hacimce bu değer %50 idi. Plastikler çöp depolama alanlarında büyük yer işgal etmektedirler. Depolama alanlarının ömrünü kısaltmaktadırlar.
Plastikler çöpe atıldığı zaman çürümez, paslanmaz, çözünmez, biyolojik olarak bozulmaz ve doğada bozulmadan uzun yıllar kalır. Bazı plastikler var ki doğada 700 yıl bozulmadan kalabilir. Suyun ve toprağın kirlenmesine neden olur. Sulardaki canlılara zarar verir hatta ölümlerine neden olur.
Plastikler geri kazanılıp tekrar kullanıldığında;
- Plastik hammadde kaynakları korunur,
- Tekrar kullanımı artar,
- Depolama alanlarının ömrü uzar,
- Yeni iş alanları oluşur,
- Atıkların enerjiye dönüşümü artar.
Plastikler tekrar kullanıldığında veya işlemek üzere geri kazanıldığında katı atık ve bacadan atılan kirletici miktarı azalır ve enerji kaynaklarının korunması sağlanır.
Kullanılmış plastikler geri kazanılıp tekrar üretime sokulduğunda yeni plastikler, yeni montlar, endüstriyel fiberler, iş şapkası, bakkal arabası sapları, okul ve işyeri parçaları, golf ekipmanı, bahçe mobilyası köşe taşları, çöp toplama kutuları, oto yedek parçaları, tenis sapı, su metre kutusu, kovalar, halı malzemesi ve dren boruları gibi yeni plastik ürünleri elde etmek mümkün olduğu halka anlatılmalıdır. Halk plastiklerin geri kazanılabilir malzeme olduğunu bilmelidir. Ancak kullanılmış plastiklerden yeni gıda, içecek ve meşrubat kaplarının üretimi ve bunların kullanımı sakıncalıdır. Çünkü kullanılmış plastiklerin tam olarak temizlenmesi mümkün değildir. Dolayısıyla kullanılmış plastiklerden elde edilen plastiklerin gıda sektöründe kullanılmaması ile ilgili kanuni düzenleme yapılmalı. 1965 yılında yoğurt kabının ağırlığı 6.5 gram iken bugün 3.5 grama indirilmiştir.
Plastik süt şişelerinin 1973 de ortalama ağırlığı 110 gram iken bugün 72 gramdır. 1977 yılından sonra plastik şişelerin ağırlığı (2 litrelik) 68 gramdan 51 grama düşürülerek %25 ağırlık azalması sağlandı. Böylece A.B.D. de her yıl plastik kullanımı 93.400 ton azaltıldı. Ağırlık azalması ile katı atık miktarı azaldı, 20 yılda plastik malzemelerin ağırlığı %30 azaldı.
Plastiklerin kaynakta azaltma yolları paketleme veya birim hacımda kullanılan malzemelerin miktarlarını azaltmaktır. Yani;
- Paketleme malzemelerinde mümkünse daha yoğunlaştırılmış ürünler kullanılarak paketleme malzemelerinin ömrünü uzatarak daha az plastik oluşumunu sağlamak,
- Ürünlerin bozunmasını ertelemek için ömrünü uzatmak,
- Paketleme malzemelerini tekrar kullanmak, tekrar kullanılabilir taşımalıklar kullanmak gerekir.
Çeşitli iş merkezlerinde (otel, restoran, çamaşır haneler, hastaneler v.b. yerlerde yoğurt gibi ürünler büyük kaplarda satın alınmalı ve bu kaplar ihtiyaç sahiplerine ücretsiz olarak dağıtılmalıdır. Özellikle konutlarda kullanılan yoğurt kapları geri kazanılarak seracılıkta kullanılabilir. Boya sanayinde kullanılan plastik kapların kirletilmemesi ve tekrar kullanılabilmesi amacı ile kapların iç yüzeyleri kolay çıkarılabilir ince plastik malzemelerle kaplanarak plastik kaplar kirletilmeden tekrar kullanılabilir. Lokantalarda her türlü sos, ketçap gibi sıvı gıda malzemeleri büyük kaplarda satın alınarak tekrar doldurulabilir kaplarda müşteriye sunulması plastik malzeme kullanımını azaltır. Büyük kaplar ihtiyaç sahiplerine kova olarak kullanmaları için dağıtılabilir. Büyük hacimli plastik kapların tekrar kullanımı sağlanabilir. Otellere, lokantalara ve restoranlara satın alınan süt kapları tekrar kullanılabilir donanımda olabilir.
HAMMADDELER ANSİKLOPEDİSİ
