MAKALELER / KAYA TUZU VE ÖZELLİKLERİ - HAMMADDELER ANSİKLOPEDİSİ
Yeraltında az veya çok derinlerden katı halde elde edilen tuzlar kaya tuzu olarak tanımlanır.
Kaya tuzları Deniz tuzlarının aksine kompozisyonlarına giren maddelerin oranları bakımından
büyük değişiklikler gösterirler.
Özellikle saflık oranları her maden için ayrı olabileceği gibi aynı madenden alınan
çeşitli numuneler de çok büyük farklılık gösterebilir. Kaya tuzlarındaki yabancı
maddeler ve kil tuza değişik renkler verir.
Genellikle gri, siyaha yakın kil renginde olan kaya tuzları, nadiren beyaz, şeffaf beyaz olarak bulunur.
Tuz kristallerindeki boşluklar da bazen tuza mavi renk verir.
Yurdumuzda kaya tuzu madenleri genellikle gri renkte olup, bir kısmı da siyaha yakın renktedir.
Ülkemizde işletilmiş olan Kaya tuzlalarına örnek vermek istesek Çankırı, Tuzluca (Kars), Kağızman (Iğdır),
Tepesidelik (Kırşehir), Sekili (Yozgat), Gülşehir (Nevşehir), Oltu kaya (Erzurum-Oltu), Çiçekli (Kırşehir-Akçakent), Çankırı (Melikağılları) tuzlalarıdır.
KAYA TUZU
Türkiye’de kaya tuzu envanterlerinin (rezervlerinin) tam olarak bilinmemektedir.
Ancak yapılan çalışmalarla bazı yerlerde bulunan rezervlere örnek vermek gerekirse,
|
TUZLA ADI |
ŞEHİR |
MÜMKÜN |
|
Sekili Çankırı Gülşehir Tepesidelik Tuzluca Kağızman Oltu |
Yozgat Çankırı Nevşehir Kırşehir Kars Kars Erzurum |
300 Milyon Ton
959 “ “ 20 “ “ 100 “ “ 60 “ “ 30 “ “ |
KAYA TUZU ÜRETİM YÖNTEMLERİ
Yerkabuğu içerisinde birikim yapmış tuz yataklarından üretim bazı klasik madencilik yöntemleriyle yapılır.
Bu yöntemler iki ana başlık altında toplanabilir. Bunlardan biri yeraltına inilerek tuzu yer üstüne
çıkarmak için uygulanan oda-topuk yöntemi. Diğeri ise yeri ve hacmi kesinlikle belirlenen
tuz yataklarına tatlı su enjekte edilerek, suda eriyen tuzun yeryüzüne çıkarılması olan
çözelti madenciliği (suda eritme) yöntemidir.
Bir çok durumda çok daha ekonomik bir sistem çözelti madenciliği bilgi,
deneyim ve teknik isteyen, ilk yatırım maliyetleri fazla olan bir yöntemdir.
Kaya Tuzlarının yeryüzüne yakın kısımlarında açık işletme rasyonel bir şekil olarak
görülebilirse de bu yöntem özellikle bölgenin iklim koşullarına göre olumlu ya da olumsuz olabilir.
Özellikle bol yağmurlu yerlerde açıkta olan çalışma cephesinin erimesi, üretimi aksatıp durdurabilir.
Kar ve soğuğu fazla olan bölgelerde ise açıkta çalışmanın, çalışanlar üzerinde
olumsuz etkileri olduğu gibi üretimde kullanılan makine ve aletlerde tuzlu suyun verdiği tahribat fazla olmaktadır.
Kaya tuzlarından tuz üretiminin esasını oluşturan söz konusu yöntemler aşağıda kısaca özetlenmiştir.
ODA TOPUK METODU
Dünyada tüm yer altı Kaya Tuzu Ocakları bu metotla işletilmektedir.
Bilinen en eski bir metot olmasına rağmen halen çok yaygın olarak kullanılmaktadır.
Tuz gibi, kalınlıkları 500 metreyi aşan ve süreklilik arz eden, dolayısıyla
yüksek rezervlere sahip madenlerde uygulanmaktadır. Bu üretim yöntemleriyle
tuz yatağının ancak % 50-70’i kazanılmasına rağmen son derece emniyetli bir metottur.
Yeraltındaki tuz yatakları düzenli bir şekilde oda ve topuklara ayrılmaktadır. Oda kısmında
yer alan tuz kütlesi ise tavan göçmelerini önlemek için yerinde bırakılır. Tuzun alınmasıyla
ortaya çıkan yeni galerilere (Tünellere) sistem uygulanır. Tavanı tutmak üzere yerinde
bırakılan kare sütunlar (topuklar) tam bir yer altı emniyeti sağlar. Sütunların büyüklüğü ve
yüksekliği tuz yatağının ve madenin üst tabakasının durumuna göre değişir.
Tuz ne kadar derinden üretiliyorsa üstten gelecek basınç o kadar fazla olacağından
topuk sütunlarını daha da geniş tutmak gerekebilir.
Türkiye’de bulunan kaya tuzlalarında oda ve topuk boyutları yer yer farklılıklar göstermekle birlikte
Topuk boyutları 10,00 m. x 10,00 m. ve 8,00 m.x 8,00 m. arasında değişmekte,
yükseklikleri ise 6,00 m. ile 10,00 m. arasında olmaktadır.
TUZLA ÜRETİM KAPASİTELERİ
|
TUZLA ADI |
ÜRETİM KAPASİTESİ (TON / YIL) |
ÜRETİM PAYI ( %) |
AÇIKLAMA |
|
ÇANKIRI |
60.000 |
3 |
|
|
SEKİLİ |
20.000 |
1 |
|
|
TUZLUCA |
20.000 |
1 |
|
|
KAĞIZMAN |
12.000 |
0,5 |
|
|
KAYA TOPLAM |
112.000 |
5,5 |
|
|
TOPLAM |
2.032.000 |
100 |
|
ÜLKEMİZDE YILLARA GÖRE TUZ ÜRETİM MİKTARI
( BİN TON )
|
|
1997 |
1998 |
1999 |
2000 |
2001 |
2002 |
|
Deniz Toplamı |
530 |
440 |
570 |
530 |
520 |
410 |
|
Göl Toplamı |
1.690 |
1.620 |
1.380 |
1.430 |
1.250 |
1.720 |
|
Kaya Toplamı |
90 |
100 |
90 |
90 |
50 |
60 |
|
Kaynak Topl. |
20 |
20 |
20 |
15 |
0 |
0 |
|
GENEL TOPLAM |
2.339 |
2.180 |
2.060 |
2.065
|
1.820
|
2190 |
Kaya Tuzlaları Ham Tuz Üretimi
Kaya tuzu üretimi oda-topuk yöntemi ile gerçekleştirilmektedir. Yer altında kütle halinde bulunan
tuz madenine galeriler açılarak girilmekte olup, oyulan kütlenin mukavemetini sağlayacak
tuz yığınları (topuk) ortada bırakılarak galeri açılmasına devam edilmekte ve neticede
patlayıcılarla ufalanan tuzun toplanması ile üretim süreci tamamlanmaktadır.
ÜRETİLEN KAYA TUZLARIN LABORATUVAR SONUÇLARI
Kaya tuzundan alınan numuneler üzerinde yapılan analiz sonuçları aşağıda gösterilmiştir.
ANALİZ
|
ÇANKIRI |
|
Rutubet |
0.2703 |
|
Suda Er.Md. |
1.2920 |
|
CaSO4 |
1.2253 |
|
CaCl2 |
- |
|
K2SO4 |
0.0243 |
|
MgSO4 |
- |
|
MgCl2 |
- |
|
NaCl (Rut.) |
96.9882 |
|
NaCl (kuru) |
97.2584 |
ETİKETLER : KAYA TUZU NEDİR,KAYA TUZU NE DEMEK,KAYA TUZU MSDS,KAYA TUZU NASIL İŞLENİR,KAYA TUZU NASIL ÇIKARILIR,KAYA TUZU NEREDE KULLANILIR,KAYA TUZU İMALATI,KAYA TUZU ÜRETİMİ,KAYA TUZU ELDESİ,KAYA TUZU YAPIMI,KAYA TUZU İÇERİĞİ,KAYA TUZU NERDE KULLANILIR.
HAMMADDELER ANSİKLOPEDİSİ
