MAKALELER / KALİTATİF LİF ANALİZLERİ
Herhangi bir tekstil malzemesinin hangi lif veya liflerden yapıldığını anlamak için çeşitli yöntemler vardır. Genellikle bir tek deney bunu anlamaya yetmez.Bu nedenle, birkaç çeşit deney sonunda verieln karar daha sağlıklı olur. Tekstil malzemesinin hangi cins liften yapıldığını anlamak için yapılan testler 5 ana grupta toplanabilir;
a) Yakma Testi
b) Mikroskop Testi
c) Kuru Destilasyon testi
d) Boyama Testi
e) Ecza maddeleri ve çözücülerle yapılan testler
Yakma testi ile kuru destilasyon testleri pratikte kullanabileceğimiz en kolay testlerdir. Bu iki testin beraber yapılması sonunda alınan sonuçlar sağlıklı ve güvenilirdir.Buna Göre;
YAKMA TESTİ
Lif karışımların yakma sırasında koku ve yanış şekilleri birbirine karışacağından sonuç çıkartmak zordur. Bu nedenle karışımı oluşturan lifleri ayırıp ayrı ayrı yakmakta fayda vardır. Bir örnek parçası küçük bir alevle yakılarak yanış şekli, yanma sırasındaki koku, yanma sonunda kalan kalıntı incelenir.
KURU DESTİLASYON
Bir miktar örnek kuru bir deney tüpünün içerisinde yavaş yavaş ısıtılır. Çıkan buharlara üniversal indikatör kağıdı tutularak, bu buharların asidik veya bazik olduğu belirlenir.
Lif karışımlarında, ancak lifleri ayırdıktan sonra, ayrı ayrı kuru destilasyona tabi tutulursa bir sonuç alınabilir.
Hayvansal liflerin kuru destilasyon sırasından çıkan buharlarına kurşun asetat kağıdı tutulursa , açığa çıkan hidrojen sülfür nedeni ile kağıt siyah olur.
|
Lifin Cinsi |
YAKMA DENEYİ |
|
|
|
Koku |
Kalıntının cinsi |
||
|
Bitkisel Lifler |
Yanık kağıt |
Çabuk yanar, beyaz gri kül |
Hafif asidik PH 5-6 |
|
Hayvansal lifler |
Yanık saç |
Yavaş yanar, külü önce kabarcıklı kömürümsü sonra beyaz gri kalıntı bırakır. |
Hafif bazik PH 9-10 |
|
Mineral Lifler |
Kokusuz |
Değişikliğe uğramaz eriyerek bir boncuk haline gelir. |
----------------------------- |
|
Asetat lifleri |
Sirke |
Çabuk yanar, önce kömürümsü boncuk, sonra beyaz gri kül kalır. |
Asidik PH 2-3 |
|
Polivinilklorür |
Keskin, Öksürtücü |
Erir, alevden çıkarılınca söner isli yanar, söndükten sonra beyaz duman çıkar, siyah gevrek bir kalıntı bırakır. |
Kuvvetli asidik PH 1 |
| Poliüreten Lifleri | Mahoş | Erir ve yanar,alevden çıkarılınca issiz yanmaya devam eder, kahverengi sert kalıntı bırakır. | Bazik pH 10-11 |
|
Poliamid Lifleri |
Keskin olmayan, hafif yanık saç kokusu |
Önce erir, sonra yanar alevden çıkarılınca issiz yanmaya devam eder, sarı kahverengi bir kalıntı kalır, bundan lif çekilebilir. |
Bazik Ph 10-11 |
|
Poliakrilnitril Lifleri |
Tatlı, Aromatik |
Önce erir, sonra yanar, Alevden çıkarılınca çabuk olarak yanmaya devam eder. |
Asidik yada Bazik |
|
Poliester Lifleri |
Tatlı, Aromatik, Keskin |
Önce erir sonra yanar, Alevi islidir. Alevden çıkarılınca sarı kahverengi kalıntı kalır. Bundan lif çekilebilir. |
Asidik Ph 3–4 |
|
Polieliten Lifleri |
Yanan Mum |
Erir,sonra yanar, Alevi islidir. Alevden çıkarılınca issiz yanmaya devam eder, gevrek kahverengi kalıntı bırakır. |
Hafif Asidik Ph 5–6 |
|
Polipropilen Lifleri |
Yanan mum |
Erir, yanmaz, beyaz duman çıkarır sarı kahverengi kalıntı bırakır. |
Hafif asidik ph 6-7 |
|
Polivinilalkol Lifleri |
Yanık Şeker |
Erir sonra çabuk yanar.Alevden çıkarılınca da yanmaya devam eder. İssiz yanar hafif kahverengi gevrek kalıntı bırakır. |
Hafif asidik ph 4-5 |
HAŞILLAMA
Çözgü ipliklerinin dokuma esnasında kopmaması için şişirilmiş nişasta veya tutkal, selüloz eteri, sentetik reçine gibi maddelerin sulu dispersioyunundan geçirilerek sağlamlaştırılması demektir. Haşıllamada ipliği medyana getiren lifler birbirine, iplik Yüzüne çıkan lif uçları ipliğe yapıştığında ipliğin kopma direnci ve kayganlığı artar.
Bütün çözgü iplikleri haşıllanmaz. Sadece iyi eğrilmemiş olanlar haşıllanır. İyi eğrilenler genellikle haşıllanmadan dokunabilir. Bu denenle her dokumanın boyanmadan önce haşıllı olup olmadığını kontrol etmekte fayda vardır.
Nişasta ve haşıllama banyosuna konulan diğer maddeler ağartıcıların ve boyar maddelerin elyafa nüfuzunu güçleştirerek, dalgalı ağartma ve boyamaya, kusurlu baskıya neden olurlar haşıl maddeleri tamamen uzaklaşmadığı taktirde boya haslıkları düşer.
HAŞIL MADDESİ ANALİZLERİ
Haşıl sökme işleminden önce sökülecek haşılın cinsinin bilinmesi şarttır. Bugün için en çok kullanılan haşıl maddeleri ;
a) Doğal kaynaklı haşıl maddeleri
- Nişasta ve türevleri : Nişasta, kısmen parçalanmış, nişasta (dekstrin) veya kimyasal olarak modifiye edilmiş (nişasta eterleri) nişasta türevleri
- Selüloz türevleri : Karboksimetilselüloz ( CMC, metilselüloz, oksietilselüloz)
- Yumurta akı haşıl maddeleri : Tutkal, jelatin
b) Tam sentetik haşıl maddeleri
- Polivinilalkoller
- Poliakrilatlar
Haşıl maddesinin analizi doğrudan kumaşın, ipliğin üzerinde yapılabileceği gibi, birçok durumlarda mamülün üzerindeki haşıl su ile çözülür. Ve analiz sulu çözelti ile yapılır. Haşıllama sırasında kullanılan bazı haşıllama yardımcı maddeleri haşıl maddelerinin suda çözülmesini zorlaştırırlar. Bu nedenle kumaş önce 10 dk. Kadar eter içerisinde bırakılır. Ardından 15 dk. Sonra 1/50 flotte oranında damıtık su ile kaynatılır., elde edilen çözelti hacminin yarısına kadar buharlaştırılır.
NİŞASTA TÜREVLERİNİN TANINMASI
Nişasta türevleri en kolay ve karakteristik şekilde I²/KI ayıracı ile tanımlanabilmektedirler. Bunun için ya doğrudan kumaşa yada yukarıda anlatıldığı şekilde çözeltiye I²/KI çözeltisi damlatılır. Koyu lacivert renk nişasta Veya nişasta eterinin varlığını gösterir. Dekstrin ise kırmızı menekşe, kahverengi bir renk vermektedir. Derişik I²/KI çözeltisi ile polivivilalkolde yeşil-mavi bir renk verirse de aşağıda anlatılan şekilde hazırlanan seyreltik I²/KI çözeltisi ile bu renk pek gözlenemez.
I²/KI çözeltisin hazırlanması; 15 g KI + 1 g iyot damıtık su ile hacmi 1 lt tamamlanarak çözünür.
Nişasta ve nişasta eteri aynı rengi verdiği için bunları birbirinden ayırmak zordur. Bunun için şu yöntem kullanılır. Konunun başında anlatılan haşıl çözeltisine 65-75 C° de 1 miktar bakteri amilazı konulur ve 10 dk bu sıcaklıkta bekletilir. Daha sonra çözeltiden birkaç ml alınarak 1-2 damla I²/KI çözeltisi damlatılır. Eğer oluşan mavi rengin koyuluğu enzim konulmadan öncekine benziyorsa nişasta eteri kullanılmış demektir. Nişasta kullanılmışsa enzim ile 10 dk. İşlemden sonra I²/KI genellikle kırmızı-menekşe , kahverengi bir renk alır.
POLİVİNİLALKOL HAŞILININ TANINMASI
Kumaş üzerinde: su ile ıslatılmış kumaş parçası bir cam levha üzerine koyulur. 1-2 damla krom asidi damlatılır. 1-2 dk beklenilir. Sonra aynı yere 3 damla %50 lik sudkostik çözeltisi damlatılıp bagetle sürtülür. Kumaşın ağırlığının %0,1 den fazla polivinilalkol varsa kahverengi, yoksa sarı veya yeşil olur.
Çözelti üzerinde: konunun başında anlatıldığı şekilde hazırlanan haşıl çözeltisine sırayla , soğukta doymuş sodyum klorür, soğukta doymuş borik asit, 1 N iyot çözeltisinden birkaç damla damlatılır. Polivinilalkol varsa çözelti yeşil renk olur.
POLİAKRİLAT ve CMC TANIMLAMASI
Konunun başında anlatıldığı şekilde hazırlanan haşıl çözeltisine %10’luk HCL damlatıldığında poliakrilat varsa beyaz bir çökelek oluşur. Eğer 5 damla %10 luk CuSO4 çözeltisi damlatıldığında poliakrilat varsa yumak yumak yeşil bir çökelek oluşur.CMC varlığında yeşil, kolloid bir çökelek çözünür. Poliakrilat ın yaptığı çökelek çözünmez. Asetik asit damlatılırsa bu çökeleklerden CMC'nin yaptığı çökelek oluşur.Poliakrilatın yaptığı çökelek çözünmez.
YUMURTA AKI HAŞIL MADDELERİNİN TANINMASI
Konunun başında anlatıldığı şekilde hazırlanan haşıl çözeltisinden birkaç ml. Alınıp buna birkaç damla %10 luk CuSO4 çözeltisi konulduktan sonra seyreltik sudkostik koyarak hafif bazik duruma getirilir. Tutkal ve jelatin gibi maddeler varlığında başlangıçta mavi olan çözelti mor renk almaya başlar. Bazen mor renk hafif ısıtmadan sonra oluşur.
Tablo için (Kullanılan Çözeltiler) ;
1) 15 g potasyum iyodür + 1 g l2 1 lt su da çözülür.
2) Sodyum klorürün soğukta donmuş çözeltisi
3) Borik asidin soğukta donmuş çözeltisi
4) 1 N l2 çözeltisi
5) %10’luk CuSO4 çözeltisi + seyreltik sudkostik
HAŞIL SOKÜCÜ ENZİMLER
Dokuma sırasında ipliğin tarazlanmasını önlemek amacıyla nişasta esaslı haşıl maddeleri sıkça kullanılır. Kasar ve boya işlemlerinden önce kumaştaki haşıl sökülmesi gereklidir. Bu işlem eldeki techizata , kumaşa ve haşıl sökmeye ayrılacak zamana göre DENENZİM serisi bakteriyel alfa-amilaz enzimlerden uygun olanı seçilerek , doğaya saygılı, etkili ve güvenli bir şekilde gerçekleştirilebilir.
GENEL UYGULAMA ÖNERİLERİ
Haşıl sökme işleminden önce kumaş bir noniyonik ıslatıcı içeren ve mümkün olduğunca sıcak, tercihen kaynar sudan geçirilerek tamamen ıslatılmalı ve sıkılmalıdır. Haşıl sökme banyosu hazırlanırken , önce gerekli sıcaklıkta su alınmalı , sonra pH kontrol edilerek gerekiyorsa asetik asit veya soda ile 6-7 civarında ayarlanmalıdır. Eğer yumuşak su ve buhar kondensatı kullanılıyorsa , litreye 0,3 gram kalsiyum klorür ilave edilmelidir. Gereki miktarda enzim banyoya en son katılmaldır.
Kumaşın haşıl sökme banyosunda iyice ıslanması çok önemlidir. Özellikle bekleterek haşıl sökme uygulamalarında, kumaşın banyo taşıma oranı %100 civarında olmalıdır.
Haşıl sökme işlemini takiben , kumaş 1-2 g/lt sodyum hidroksit içeren kaynar suda iyice yıkanmalı, önce sıcak, sonra soğuk su ile durulanmalıdır.
ISLATMA
Ham pamuk yapısında yağ, waks, pektin ve mumsu maddeler barındırır. Bu maddeler pamuğa esneklik ve yumuşaklık vermekle beraber terbiye işlemleri sırasında elyafın ıslanmasını engelleyerek zararlı etki gösterirler. Alkali pişirme ve ıslatıcı ile muamele pamuğun yapısında doğal olarak bulunan bu maddelerin uzaklaşması ve bu durumun muhafazasını sağlar.
Islatıcılar içinde bulundukları sıvının yüzey gerilimini düşürürler. Dolayısıyla ham kumaş kabaca emebilme kabiliyeti kazanır. Ham kumaşın yapısında varolan yağ , waks, pektin, ve mumsu maddelerin uzaklaştırılması ile muamele edileceği kimyasalları ve flotteyi içine alması kolaylaşır.
ISLATICILARDAN BEKLENEN ÖZELLİKLER
- iyi hidrofilite özelliği
- İyi yıkama özelliği
- İyi dispers etme gücü
- İyi emülsiye etme gücü
- İyi yağ sökme özelliği
- Sıcak, soğuk kostiğe dayanıklı olması
- Az Köpüklü olması
- Ekonomik olması
- Biyolojik olarak parçalanabilir olması
Kumaşın hidrofilliği materyalle yapılan ön terbiye işlemlerine bağlıdır. Kasar işleminin niteliği ve kullanım malzemenin özelliği ile doğru orantılıdır. Ön terbiye işlemleri yapılmış boyanmış, yumuşatıcıya hazır materyal az veya çok hidrofillidir. Bu noktada hidrofilliği sağlayan yumuşatıcı olmadığı unutulmamalıdır.
Ham kumaşa uygulanan alkali pişirme ve kasar işlemleri sonunda materyal yapısında doğal olarak barındırdığı yağ,waks,pektin vb.. gibi maddelerden arınır. Ham kumaş homojen emebilme yeteneği kazanır. Daha sonraki aşamalarda muamele edilecek kimyasalı veya boya çözeltisini homojen olarak alır. Kumaş boyama aşamasında bu yabancı maddelerden homojen olarak arındırılmış ise tehlike arzeder. Kumaş üzerinde hidrofilitenin dağılımı homojen olmadığı için boya her noktaya aynı miktarda nüfuz edemez. Abrajlı boyama meydana gelir.
Bu maddelerin önemli bir kısmı hidrofob karakterli olduklarından liflerin düzgün bir şekilde ıslanmasını ve çözelti almasını güçleştirirler.Pamuk lifleri diğer liflere göre daha az miktarda safsızlık içerir. Fakat yüksek moleküllü waksların uzaklaştırılması zordur. Lifin merkezinde bulunan proteinlere ulaşmak güçtür.
Bu hidrofilleşme işleminde meydana gelen başlıca olaylar şunlardır.
1) Sabunlaştırılabilir yağlar ve wakslar sabunlara dönüştürülür.
2) Pektinler suda çözünebilen pektik asit tuzlarına (sodyum pektinat) dönüşür.
3) Proteinler suda çözünebilen basit aminoasitlere veya amonyağa bozunurlar.
4) Mineraller çözünürler.
5) Sabunlaşamayan yağlar, sabunlaşabilen waksların hidrolize esnasında oluşan sabunlar tarafından emülsiye edilirler.
6) Haşıl sökme işlemiyle uzaklaştırılamayan haşılın uzaklaştırılması tamamlanır.
7) Dokumada meydana gelen makine yağları veya pamuk/polyester kumaşlardaki polyester ipliklere çekim esnasında ilave edilen eğirme yağları uzaklaştırılır.
HAMMADDELER ANSİKLOPEDİSİ
